Ο ρόλος του «σχετίζεσθαι» στις σχέσεις
Θεωρείται, κατά τους Hongladarom και Joaquin (2021), ότι ο άνθρωπος γεννιέται μόνος και πεθαίνει, εξίσου, μόνος. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει τη ζωή του για εκείνον-κανείς δεν μπορεί να πεθάνει αντί για εκείνον. Στο μεταξύ, όμως, μπορεί κανείς να δημιουργήσει ψευδαισθήσεις, ώστε να καταφέρει να ξεφεύγει από τη μοναξιά. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω επαφής και αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους.
Φιλικές Σχέσεις
Ειδικότερα, αν γυρίσουμε πίσω στην Αρχαία Ελλάδα, ο όρος «φιλία» αφορούσε τόσο φιλικά όσο και ερωτικά συναισθήματα ανάμεσα σε ερωτικούς συντρόφους, οικογενειακά μέλη, αλλά και γενικότερα πολίτες μιας κοινότητας. Αν το σκεφτούμε καλύτερα, ίσως το δούμε αυτό να ισχύει και στην καθημερινή ζωή που καμιά φορά σε φάση γνωριμίας λέμε «Από εδώ ο φίλος μου/η φίλη μου» και εννοούμε η σχέση μας. Συνεχίζοντας, οι Hongladarom και Joaquin (2021) επισημαίνουν ότι το επίρρημα «φιλείν» σημαίνει «να τα πηγαίνω καλά με άλλους» από στενούς οικογενειακούς δεσμούς μέχρι εργασιακούς συνεταίρους και πολιτικούς ακολούθους.
Επίσης, αναφέρουν ότι η φιλία αποτελεί ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα του Αριστοτέλη στα «Ηθικά Νικομάχεια», καθώς θεωρείται προτιμητέο οι άνθρωποι να έχουν δίπλα τους φίλους & αξιόπιστους ανθρώπους παρά ξένους & τυχαίους. Πιο συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι φιλία είναι μια εθελοντική σχέση, κατά την οποία οι σχετιζόμενοι είναι απολύτως ενήμεροι ότι έχουν μεταξύ τους εύνοια (δηλ. καλή θέληση), εύχονται να συμβούν θετικά πράγματα στον καθένα και, γενικότερα, υπάρχει αμοιβαιότητα συναισθημάτων.
Ακόμη περισσότερο, διακρίνει τρεις τύπους φιλικών σχέσεων: τη φιλία ως 1) κοινή ωφέλεια/χρησιμότητα, 2) ευχαρίστηση και 3) ηθική αρετή. Πιο συγκεκριμένα, οι φιλίες που στηρίζονται σε χρησιμότητα και ευχαρίστηση συμβαίνουν ξαφνικά στη φύση και μπορούν να διαλυθούν γρήγορα (βραχύχρονες). Δηλαδή, αν ένας σταματήσει να είναι χρήσιμος ή ευχάριστος, λύεται η σχέση. Από την άλλη πλευρά, οι φιλίες που στηρίζονται σε ηθική αρετή αποτελούν τον πιο αυθεντικό τύπο φιλικών σχέσεων, διότι αποτελείται από ανθρώπους που έχουν κοινή εκτίμηση του ηθικού στοιχείου.
Ερωτικές Σχέσεις
Πολλοί άνθρωποι, όμως, επιθυμούν φιλία και αγάπη, χωρίς να αναγνωρίζουν βαθιά μέσα τους ότι απλά ψάχνουν κάποιον άνθρωπο για να τους φροντίσει ή κάποιον πάνω στον οποίο μπορούν να βασιστούν (Hongladarom & Joaquin, 2021). Επίσης, πολλοί ψάχνουν αγάπη και δεν συνειδητοποιούν ότι αυτό που στην πραγματικότητα αναζητούν είναι να ελέγξουν κάποιον ή να ελεγχθούν από αυτόν (ανάλογα με τις ανασφάλειές τους). Ειδικότερα, η αγάπη είναι συναίσθημα (ένταση), ενότητα (αντιμετώπιση προβλημάτων), έγνοια (έκφραση ενδιαφέροντος) και, τέλος, αξίες (κοινά ιδεώδη). Η διαφορά με τις φιλίες είναι ότι σε αυτές υπάρχουν κοινά στοιχεία που τις συντηρούν (πχ. κοινό εργασιακό & εκπαιδευτικό πλαίσιο, κοινός τρόπος ζωής), ενώ στις ερωτικές σχέσεις κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο. Εδώ το μονωτικό υλικό είναι ο κοινός τρόπος θέασης του κόσμου (κοινή αντίληψη)-και επειδή εμείς οι ίδιοι είμαστε που επιλέγουμε τους ερωτικούς συντρόφους μας προσπαθούμε να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα, ελπίζοντας ότι θα κρατήσει για «πάντα».
Ακόμη περισσότερο, οι Emery και συν. (2021), υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι απορροφούν διάφορες διαστάσεις του εν λόγω συντρόφου τους στη δική τους αντίληψη εαυτού. Ειδικότερα, προτείνουν ότι όσο υψηλότερη είναι η ομοιότητα ταυτότητας ανάμεσα στα μέλη μια ερωτικής σχέσης καταφέρνοντας να επιλύουν εκάστοτε συγκρούσεις, τόσο υψηλότερη είναι και η δέσμευση στη σχέση-μειώνοντας, έτσι, την πιθανότητα χωρισμού.
Είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι οι περισσότερες έρευνες αφορούν τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια, κατά τις οποίες έχει αναφερθεί ότι υπάρχει τάση να προσεγγίζονται άτομα που επιβεβαιώνουν τα σχήματα και τρόπους προσκόλλησής τους (Covington Jr, 2021). Για παράδειγμα, άτομα με υψηλή αγχώδη προσκόλληση παρουσιάζουν αποφευκτικό δεσμό με τους συντρόφους τους, οι οποίοι, όμως, προτιμούν την αναζήτηση επαφής. Έτσι, υπάρχει ένα είδος ισορροπίας και αντιστάθμισης. Ισχύει, όμως, το ίδιο και για ομοφυλόφιλα ζευγάρια; Η απάντηση που μας δίνει ο Covington Jr είναι πως, ίσως, ναι! Αυτό που επισημαίνει ως ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στα δύο είδη ζευγαριών είναι ότι στα ομοφυλόφιλα, ένα χαρακτηριστικό που συνήθως επικρατεί είναι ανθεκτικότητα έναντι της εκτεταμένης «κοινωνικής καταδίκης».
Βέβαια, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την πιθανότητα συνάφειας ανάμεσα στη μη λεκτική επικοινωνία (γλώσσα του σώματος) και την εκδήλωση ενδιαφέροντος. Σύμφωνα με την έρευνα των Chang και συνεργ. (2021), βρέθηκε ότι όταν υπήρχε κοινή σωματική ταλάντωση, τότε υπήρχε και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για σύναψη μακροχρόνιων ερωτικών σχέσεων. Γενικότερα, διέκριναν ότι το ενδιαφέρον για βραχύχρονες σχέσεις σχετίζεται περισσότερο με φυσική έλξη, ενώ για μακροχρόνιες με κοινά και κοινωνικά ελκυστικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας (πχ. ευφυΐα, ειλικρίνεια). Τέλος, βρήκαν ότι οι μουσικές προτιμήσεις συχνά συνδέονται με έλξη, εγγύτητα και ικανοποίηση από τη σχέση.
It’s TOXIC! Don’t touch-just read.
Μπορείς να «εθιστείς» σε μια ερωτική σχέση;
Οι Redcay και McMahon (2021) λένε πως ναι! Πιο συγκεκριμένα, ο εθισμός σχέσης αποτελεί μια εθιστική συμπεριφορά παρόμοια με τα τυχερά παιχνίδια-κατηγορία που έχει ενταχθεί στο DSM-και παρουσιάζει κοινές νευροχημικές οδούς με την κατάχρηση ουσιών (πχ. ηρωίνης). Το να ερωτεύεται κανείς, τονίζουν, είναι συχνά ριψοκίνδυνο και έντονο, ασκώντας αρνητική επίδραση στην υγεία. Η κατάσταση αυτή μπορεί να έχει τα πάνω & τα κάτω της («roller coaster»), θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τη συναισθηματική αστάθεια που παρουσιάζεται σε χρήστες.
Ειδικότερα, υποστηρίζουν ότι αυτός ο εθισμός προκύπτει μέσω ενεργοποίησης συστήματος της ανταμοιβής στον εγκέφαλο-πρόκειται για ένα μέρος που έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με τον εθισμό μέσω έκκρισης ντροπαμίνης (νευροδιαβιβαστής). Παρόλο, λοιπόν, που ένας ερωτευμένος άνθρωπος έχει στην αρχή αυξημένη έκκριση αυτής, η συνεχής επιθυμία του άλλου μπορεί να αποβεί βλαβερή. Βέβαια, στον εθισμό των σχέσεων υπάρχει και απελευθέρωση ορμονών, όπως βασοπρεσσίνης και ωκυτοκίνης (ορμόνες δεσμού).
Εφόσον, λοιπόν, μιλούμε για εθισμό, ο σύντροφος αποτελεί το αντικείμενο επιθυμίας και παρόλο που δεν υπάρχουν τόσο σοβαρά σωματικά συμπτώματα-όπως στη κατάχρηση ουσιών-υπάρχουν άλλα ψυχολογικά και συναισθηματικά συμπτώματα πχ. ανικανότητα αντιμετώπισης στρες όταν σύντροφος είναι απών. Επειδή, λοιπόν, υπάρχει απουσία σωματικών στερητικών συμπτωμάτων, οι βλαβερές επιπτώσεις του εθισμού σε μια σχέση, συχνά, μένουν απαρατήρητες ή αναγνωρίζονται με εσφαλμένο τρόπο. Για να γίνει πιο κατανοητό, υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που μπορούν να προδιαθέσουν ότι γίνεται λόγος για εθισμός. Για παράδειγμα, ένα από αυτά είναι ο εξασθενημένος έλεγχος (επιθυμία να σταματήσει, ανικανότητα να σταματήσει, συχνότητα & ένταση). Κλείνοντας, οι Redcay και McMahon (2021) αναφέρουν ότι η υποτιθέμενη βλάβη συμπεριλαμβάνει κριτήρια που είναι εσωτερικά, εξωτερικά, υπερβολικές εξαρτήσεις ή απόσυρση και δυσλειτουργικές συμπεριφορές.
Άραγε, δικαιολογείται η απιστία;
Οι ερωτικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από υψηλή αλληλεξάρτηση που αποτελεί και την ρίζα στην επιθυμία διατήρησης της σχέσης (Visserman et al., 2021). Δηλαδή, η υπερεκτίμηση του κόστους των θυσιών ενός συντρόφου μπορεί να δρα λειτουργικά μέσω της εκτίμησης της προσπάθειας επένδυσής του και, γενικότερα, της σχέσης. Βέβαια, πολλές φορές όταν αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο σύντροφος κάνει περισσότερες θυσίες από εκείνον προκειμένου να διατηρηθεί η σχέση, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση συναισθημάτων ενοχών σε μια προσπάθεια ανταπόδοσης της χάρης. Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο επιχειρεί να αμφισβητήσει την αιτία των θυσιών (αγάπη;), θεωρώντας ότι υποκρύπτεται δευτερογενές όφελος.
Εκτός από αυτά, άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος σύντροφος είναι η σχετική με ρομαντικές σχέσεις επιθετικότητα, κατά την οποία υπάρχει η «θεραπεία της απόλυτης ησυχίας», ο σκόπιμος αποκλεισμός του άλλου από διάφορες δραστηριότητες, η αδιαφορία, η διάδοση φημών και απειλή τερματισμού της εκάστοτε σχέσης (Moroń & Mandal, 2021). Η επιθετικότητα αυτού του είδους μπορεί να αποτελεί αντίδραση εκδίκησης σε μια λάθος, για εκείνον, συμπεριφορά του συντρόφου ή έναν τρόπος διαχείρισης και εκμετάλλευσης. Αυτό που είναι χρήσιμο να τονιστεί είναι ότι πίσω από αυτόν τον θυμό, υπάρχει ο φόβος και η αποφυγή.
Όλα αυτά σε συνδυασμό με τον φόβο να μείνει κάνει μόνος μπορούν να οδηγήσουν σε απιστία (Sakman, Urganci & Sevi, 2021). Πιο συγκεκριμένα, η υψηλή αναζήτηση αίσθησης, ο μερικός αυτοέλεγχος και ο αγχώδης δεσμός προσκόλλησης έχουν σχετιστεί με απιστία. Για παράδειγμα, άνθρωποι με τέτοιου είδους προσκόλληση αγχώνονται προκαταβολικά ότι ο σύντροφός τους δεν πρόκειται να είναι διαθέσιμος όταν τον χρειαστούν, με αποτέλεσμα να σκέφτονται, συνεχώς, την πιθανότητα απόρριψης/εγκατάλειψης και, γενικότερα, την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη εμπιστοσύνη και ικανοποίηση από τη σχέση, καθώς και υψηλή πιθανότητα διαμάχης (+ δυσλειτουργικό τρόπο αντιμετώπισης αυτής). Επομένως, η υπερευαισθησία αυτών των ατόμων σε πιθανή απόρριψη είναι αυτή που τα οδηγεί στην αναζήτηση εναλλακτικών συντρόφων, διασφαλίζοντας ότι κι αν εγκαταλειφθούν θα διαθέτουν «back-up plan».
Βέβαια, ας μη ξεχνάμε ότι αυτή τη δυνατότητα και πεποίθηση εύκολης ανεύρεσης ερωτικών συντρόφων μάς προσφέρουν απλόχερα τα social media που τα τελευταία χρόνια παίζουν μέγιστο ρόλο στην καθημερινή ζωή μας. Ειδικότερα, οι Sharabi και Hopkins (2021) επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι προσπαθούμε να διαχειριζόμαστε τις εντυπώσεις που προκαλούμε σε άλλους μέσω της διαδικασίας αυτοπροβολής. Έτσι, εφόσον οι σχέσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην ταυτότητά μας, γίνεται παρουσίαση του εαυτού μας μέσω ενός τρόπου που αποκρύπτεται όποια ατέλεια. Επιπρόσθετα, αναφέρεται από τους Sharabi και Hopkins (2021) ότι τα άτομα που δημοσιεύουν λιγότερα posts που αφορούν τη ρομαντική σχέση τους στο Facebook (συγκριτικά με τον/τη σύντροφο) έχουν χαμηλότερη ικανοποίηση, ίσως επειδή θεωρούν ότι πρόκειται για κίνηση κτητικότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με την πιθανότητα να υπάρχουν αρκετοί κοινοί φίλοι ανάμεσα στα προφίλ του ζευγαριού, διότι με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η διαθεσιμότητα εναλλακτικών συντρόφων.
Εκτός, όμως, από την απιστία, πολλές φορές η αίσθηση αβεβαιότητας μας ωθεί σε διαρκή προσπάθεια ανεύρεσης του ελέγχου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανησυχία (αλλεπάλληλες αρνητικές σκέψεις για μελλοντικά γεγονότα)-και ένας τρόπος μείωσης της ανησυχίας & καχυποψίας είναι η κατασκοπεία. Πόσοι άραγε από εμάς μπήκαμε στον πειρασμό και ρίξαμε μια ματιά στο κινητό του συντρόφου μας; Οι Arikewuyo, Eluwole & Özad (2021), αναφέρουν ότι 65% του συνολικού δείγματος της έρευνάς τους έχει εμπλακεί σε τέτοιου είδους δραστηριότητα. Γενικότερα, ως κατασκοπεία ορίζεται η σκόπιμη αναζήτηση πληροφοριών άλλου, χωρίς εκείνος να το γνωρίζει.
Τέλος, θεωρείται ότι οι ερωτικοί σύντροφοι έχουν τη συνήθεια να θέτουν όρια ο ένας στον άλλον (πχ. πότε πρέπει κανείς να καλέσει ή στείλει μήνυμα στον άλλον ειδικά κατά τις ώρες εργασίας ή το αν επιτρέπεται κανείς να μιλά με άτομα του αντίθετου φύλου). Αυτοί, λοιπόν, οι κανόνες που αποφασίζονται από κοινού (;) όταν καταπατούνται δημιουργούν εύφορο έδαφος για θυμό & συγκρούσεις. Έτσι, για παράδειγμα η κατασκοπεία του κινητού τηλεφώνου του συντρόφου προκαλεί σημαντικές αρνητικές επιδράσεις στα άτομα, με αποτέλεσμα την πιθανή αύξηση της δυσπιστίας, συναισθηματικής αστάθειας ή ακόμη και του χωρισμού.
Οπότε εσύ τι προτιμάς; Να βρίσκεις τρόπους να ανακουφίζεις προσωρινά τις ανησυχίες σου ή να προσπαθήσεις να χτίσεις εμπιστοσύνη που αποτελεί απαραίτητο συστατικό για μια «επιτυχημένη» σχέση;
Τώρα που πήρες μια γεύση του τι είναι οι σχέσεις-τελικά, θα σχετιστείς ή όχι;
Βιβλιογραφία
Arikewuyo, A. O., Eluwole, K. K., & Özad, B. (2021). Influence of lack of trust on romantic relationship problems: The mediating role of partner cell phone snooping. Psychological reports, 124(1), 348-365.
Chang, A., Kragness, H. E., Tsou, W., Bosnyak, D. J., Thiede, A., & Trainor, L. J. (2021). Body sway predicts romantic interest in speed dating. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 16(1-2), 185-192.
Covington Jr, M. C. (2021). Perceived Parental Rejection, Romantic Attachment Orientations, Levels of “Outness”, and the Relationship Quality of Gay Men in Relationships (Doctoral dissertation, The George Washington University).
Emery, L. F., Gardner, W. L., Carswell, K. L., & Finkel, E. J. (2021). Who are “we”? Couple identity clarity and romantic relationship commitment. Personality and Social Psychology Bulletin, 47(1), 146-160.
Hongladarom, S., & Joaquin, J. J.(2021). Love and Friendship Across Cultures.
Moroń, M., & Mandal, E. (2021). Reinforcement sensitivity, approach and avoidance goals and relational aggression in romantic relationships. Personality and Individual Differences, 168, 110381.
Redcay, A., & McMahon, S. (2021). Assessment of relationship addiction. Sexual and Relationship Therapy, 36(1), 116-125.
Sakman, E., Urganci, B., & Sevi, B. (2021). Your cheating heart is just afraid of ending up alone: Fear of being single mediates the relationship between attachment anxiety and infidelity. Personality and Individual Differences, 168, 110366.
Sharabi, L. L., & Hopkins, A. (2021). Picture perfect? Examining associations between relationship quality, attention to alternatives, and couples’ activities on Instagram. Journal of Social and Personal Relationships, 0265407521991662.
Visserman, M. L., Righetti, F., Muise, A., Impett, E. A., Joel, S., & Van Lange, P. A. (2021). Taking Stock of Reality: Biased Perceptions of the Costs of Romantic Partners’ Sacrifices. Social Psychological and Personality Science, 12(1), 54-62.
