Η πανδημία και ο κίνδυνος εξάπλωσης του κορωνοϊού έχει επιβάλλει τον εγκλεισμό, με άμεσο στόχο την μείωση των κοινωνικών μας αλληλεπιδράσεων και κατ’ επέκταση την μετάδοση του. Ωστόσο, ο άνθρωπος αποτελεί κοινωνικό όν και η αντίληψη του για τη ζωή είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη συνύπαρξη και την αλληλεπίδραση του με άλλους ανθρώπους. Συνεπώς, η επιβολή του εγκλεισμού συνεπάγεται και με την αίσθηση της στέρησης της ελευθερίας-επιλογής. Η συμπεριφορά μας και οι αντιδράσεις μας καλούνται πλέον να προσαρμοστούν στα νέα αυτά δεδομένα (αποφυγή αγκαλιάς, χειραψίας, εγγύτητα).
Κάθε γεγονός-κατάσταση αυτόματα μας δημιουργεί κάποιες σκέψεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι όλοι οι άνθρωποι όταν βρεθεί σε μια κατάσταση ή περίοδο που του προκαλεί ανασφάλεια, κάνει αρνητικές σκέψεις. Το γεγονός αυτό δεν καθιστά το άτομο αυτόματα απαισιόδοξο. Ειδικότερα στη τρέχουσα περίοδο που οι αρνητικές σκέψεις ταλανίζουν όλο και περισσότερους ανθρώπους. Η ουσία βρίσκεται στο τρόπο διαχείρισης τους. Με άλλα λόγια, κατά πόσο θα μας κυριεύσουν ή σε ποιο βαθμό θα καθορίσουν τις πράξεις μας. Οι αρνητικές σκέψεις, στη πλειοψηφία τους, δημιουργούν ένα αρνητικό συναίσθημα (μη λειτουργικό). Συναισθήματα όπως θυμός, λύπη και απογοήτευση παίρνουν θέση, κυριεύουν το άτομο και έτσι πράττει αναλόγως. Με πιο απλά λόγια, δημιουργεί μια γενικευμένη πεποίθηση και συμπεριφέρεται με τρόπο τέτοιο ώστε να επιβεβαιώσει την αρχική του πεποίθηση (αυτόεκπληρούμενη προφητεία).
Τα πιο συχνά λάθη που φαίνεται να γίνονται στη διεργασία των σκέψεων είναι:
α) η διπολική σκέψη, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν μόνο δύο άκρα (άσπρο-μαύρο, επιτυχία-αποτυχία)
β) η «συναισθηματική λογική», όταν για παράδειγμα «νιώθω αποτυχημένος» ΑΡΑ «είμαι αποτυχημένος»
γ) η σωληνοειδής όραση, στην οποία απομονώνουμε από μία γενικότερη κατάσταση τα αρνητικά γεγονότα (σαν να βλέπουμε μέσα από έναν σωλήνα και εστιάζουμε στα αρνητικά)
δ) η ετικετοποίηση, η οποία αποτελείται από γενικευμένες και αρνητικές ταμπέλες που βάζουμε είτε σε εμάς είτε στους άλλους
ε) η πρόβλεψη του μέλλοντος, σύμφωνα με την οποία «μαντεύουμε» με σενάρια καταστροφολογίας την έκβαση μιας κατάστασης (π.χ. δεν πρόκειται ποτέ να συνέλθω, μια ζωή θα πιέζομαι οικονομικά) (Beck, 2000).
Πώς να το διαχειριστώ;
Η χρησιμότητα της γλώσσας δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην επικοινωνία. Αποτελεί και το μέσο με το οποίο αντιλαμβανόμαστε την εξωτερική πραγματικότητα. Οι λέξεις που επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε τις καταστάσεις που βιώνουμε, καθορίζουν και τον τρόπο που θα το βιώσουμε. Δικαίως η ελληνική γλώσσα θεωρείται από τις πιο πλούσιες. Συνεπώς, υπάρχουν χιλιάδες λέξεις ή φράσεις που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε με σκοπό την περιγραφή μιας κατάστασης. Ας δούμε λοιπόν ένα παράδειγμα. Αντί να πούμε «όλα μου πηγαίνουν στραβά» γενικεύοντας μια και όχι τόσο καλή μέρα ας πούμε «σήμερα έχασα τα κλειδιά μου αλλά τελικά ήμουν στην ώρα μου στο ραντεβού».
Ένας από τους σημαντικότερους λόγους που αρκετά προβλήματα ή σκέψεις μας ταλανίζουν για καιρό είναι γιατί διατυπώνονται με τρόπο γενικό και αφηρημένο, γεγονός που δεν αφήνει αρκετά περιθώρια για λύσεις («είμαι κατώτερος», «έχω φοβίες», «δεν έχω αυτοπεποίθηση»). Η διαφορά που υπάρχει στο τρόπο αντιμετώπισης ενός προβλήματος , αφηρημένος ή συγκεκριμένος, βρίσκεται και στο τρόπο αντιμετώπισης της ίδιας της κατάστασης. Με τη χρήση συγκεκριμένης διατύπωσης (π.χ. «δεν έχω χρήματα για να πάρω καινούργιο κινητό») δημιουργείται μια καθαρή εικόνα για την κατάσταση και μπορούμε με μεγαλύτερη ευκολία να οδηγηθούμε στην εύρεση λύσης. Αντιθέτως, με τη χρήση αφηρημένης διατύπωσης (π.χ. «έχω ανασφάλεια») χαρακτηρίζουμε τον εαυτό μας ως ανασφαλή και κλειδώνουμε σε αυτό. Είναι δύσκολο έως ανέφικτο να βρούμε το σωστό τρόπο για την επίλυση του. Άρα και οι λύσεις ενδέχεται να είναι αφηρημένες (π.χ. α: έχω άγχος β: και ποιος δεν έχει;) δημιουργώντας έτσι στοίβα προβληματισμών. Πρέπει να διατυπώνουμε τα προβλήματα με τρόπο τέτοιο που να μας επιτρέπει να δράσουμε, αποφεύγοντας τις γενικεύσεις. Χρησιμοποιώντας αρνητικές-τραγικές εκφράσεις («είμαι μόνος μου στο κόσμο άρα κανείς δεν νοιάζεται για εμένα») είναι μια λανθασμένη μέθοδος περιγραφής καθώς επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία μας όχι μόνο τη στιγμή που τις διατυπώνουμε αλλά και ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Beck, J. S. (2011). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond (2nd ed.). Guilford Press.
