Τι είναι η Διαταραχή Αποχωρισμού?
Η διαταραχή άγχους αποχωρισμού είναι όταν κάποιος φοβάται να αποχωριστεί ένα (ή παραπάνω) συγκεκριμένο άτομο, (ακόμη κι ένα κατοικίδιο). Το άτομο αναπτύσσει υπερβολικό άγχος ως αποτέλεσμα του αποχωρισμού. Είναι επίσης πιθανό να αναπτύξει παράλληλα και σωματοποιημένα συμπτώματα όπως ναυτία, πονοκέφαλο, πονόλαιμο, και άλλα.
Συνήθως το άγχος αποχωρισμού αφορά παιδιά και συνήθως κάτω των δύο ετών. Σε αυτή την ηλικία το παιδί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί πως ακόμη κι αν ο γονιός του απομακρυνθεί ή χαθεί από το οπτικό του πεδίο, ωστόσο συνεχίζει να υπάρχει, να βρίσκεται κοντά του και ότι πρόκειται να επιστρέψει. Η επίγνωση αυτή αφορά στη μονιμότητα του αντικειμένου, όπως καθιερώθηκε από τον Piaget, Γάλλο γνωστικό ψυχολόγο που μελέτησε τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών χωρίζοντάς τη σε στάδια. Επομένως αποτελεί φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης του ατόμου, ωστόσο αν το άγχος αποχωρισμού συνεχίζει να υπάρχει και μετά το στάδιο αυτό, τότε είναι πιθανό να αποτελεί διαταραχή.
Ένας ενήλικας που αναπτύσσει τη διαταραχή του άγχους αποχωρισμού, είναι πολύ πιθανό και ως παιδί να είχε εμφανίσει αντίστοιχα συμπτώματα, ωστόσο αυτό δεν αποτελεί κανόνα.
Συμπτώματα
Η διαταραχή του άγχους αποχωρισμού ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των διαταραχών άγχους. Σύμφωνα με την πέμπτη έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου για τις ψυχικές διαταραχές, το άτομο μπορεί να διαγνωστεί με τη διαταραχή όταν έχει τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Ασυνήθιστο άγχος σχετικά με το να αποχωριστεί ένα άτομο ή ένα κατοικίδιο.
- Υπερβολική ανησυχία ότι ένα άτομο θα τραυματιστεί αν το αφήσουν μόνο του.
- Πολύ έντονο φόβο μην βρεθεί μόνο.
- Σωματικά συμπτώματα όταν γνωρίζει πως πρόκειται να αποχωριστεί ένα άλλο άτομο σύντομα.
- Μια τάση συνεχώς να μαθαίνει πού βρίσκεται ο σύζυγός του ή το πρόσωπο που αγαπά.
Τα συμπτώματα αυτά προκειμένου να αποτελέσουν διαταραχή άγχους αποχωρισμού θα πρέπει να συμβαίνουν μέσα σε ένα διάστημα μεγαλύτερο των έξι μηνών. Επιπλέον κριτήριο της διάγνωσης αποτελεί η προκαλούμενη εκ των συμπτωμάτων ψυχολογική δυσφορία και η έκπτωση της λειτουργικότητας σε όλους τους τομείς της καθημερινής δραστηριότητας (επαγγελματικός, ακαδημαϊκός, κοινωνικός, κλπ).
Πού οφείλεται?
Το άγχος αποχωρισμού συνήθως συνδέεται με το αγαπημένο πρόσωπο (το γονέα, τον σύντροφο, ή το παιδί), όταν εκείνο απομακρύνεται. Το άγχος μπορεί επίσης να σχετίζεται με κάποια άλλη υποβόσκουσα ψυχική διαταραχή, όπως για παράδειγμα με τις ψευδαισθήσεις των ψυχωσικών διαταραχών, ή με το φόβο των αλλαγών σε μία διαταραχή του αυτιστικού φάσματος. Οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι περισσότερο πιθανό να βιώσουν άγχος αποχωρισμού ως ενήλικες. Επίσης πιθανότερο είναι να εμφανίσουν άγχος αποχωρισμού άτομα με διαταραχή πανικού, κοινωνική φοβία, ή αγοραφοβία.
Επίσης παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση της διαταραχής είναι το φύλο, με τις γυναίκες να έχουν περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης σε σχέση με τους άντρες, καθώς και οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία, όπως απώλεια οικογενειακού μέλους ή κακοποίηση. Ενίοτε το άγχος αποχωρισμού μπορεί να προκληθεί από μία σημαντική αλλαγή στη ζωή κάποιου, όπως για παράδειγμα το να μετακομίσει το παιδί του σε άλλη πόλη για σπουδές.
Τι δεν είναι?
Πολύ συχνά το άτομο με άγχος αποχωρισμού, μπορεί να χαρακτηριστεί ως χειριστικό ή υπερπροστατευτικό. Ωστόσο, αυτό αποτελεί τον τρόπο ενός ατόμου να εκφράσει τους φόβους του σε σχέση με τον αποχωρισμό. Επομένως είναι σημαντικό όταν ένα παιδί ή ένας ενήλικας βιώνεται με τέτοιο τρόπο, να έχεις υπόψη σου ότι ίσως δεν αφορά σε κάποια μεμονωμένη συμπεριφορά του αλλά, μπορεί αυτό που εσύ αντιλαμβάνεσαι ως χειριστικότητα ή ως υπερπροστατευτικότητα να οφείλεται στον τρόπο του ατόμου αυτού να εξωτερικεύει το άγχος που προκαλεί η διαταραχή.
Τι βιώνει το άτομο με άγχος αποχωρισμού?
Το άγχος αποχωρισμού καθιστά το άτομο ευάλωτο στο διαρκή φόβο να αποχωριστεί και να απομακρυνθεί από τα πρόσωπα που αγαπά. Ένα παιδί για παράδειγμα, φοβάται να αποχωριστεί από τους γονείς, έτσι δυσκολεύεται να πάει στο σχολείο ή να κάνει οποιαδήποτε δραστηριότητα απαιτεί να βρεθεί χωρίς εκείνους. Αυτό που βιώνει είναι ο φόβος μήπως πάθουν κάτι ενόσω δεν είναι μαζί τους, ενώ όταν γνωρίζει πως βρίσκεται ενώπιον μιας κατάστασης αποχωρισμού, πριν δηλαδή πάει σχολείο, βιώνει και σωματική δυσφορία όπως ναυτία και πόνους.
Αντίστοιχα ο ενήλικας φοβάται να αποχωριστεί το παιδί του, ή το κατοικίδιό του, ή το σύντροφό του, ανησυχώντας μήπως συμβεί κάτι σε αυτούς όσο δεν θα βρίσκεται κοντά τους. Επίσης βιώνει μια διαρκή επιθυμία να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκεται το παιδί ή ο σύντροφος του, προσπαθώντας να ανακουφίσει την απώλεια ελέγχου πάνω στην ασφάλεια του προσώπου αυτού.
Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί αυτό το υποκειμενικό βίωμα της συνεχούς ανησυχίας ότι κάτι κακό θα συμβεί στα αγαπημένα πρόσωπα ή στους ίδιους αν χωριστούν από αυτά. Επίσης ένα άτομο με τη διαταραχή βιώνει δυσφορία από την έκπτωση της κοινωνικής του ζωής και της λειτουργικότητάς του στους τομείς της καθημερινότητας, για παράδειγμα ένας ενήλικας δυσκολεύεται να βρίσκεται στη δουλειά του καθώς βασανίζεται από το άγχος πως κάτι θα συμβεί στο παιδί του επειδή δεν βρίσκεται κοντά του. Τέλος, το άτομο βιώνει έναν έντονο φόβο μοναξιάς, ανησυχεί δηλαδή πως θα μείνει μόνο, πώς κάτι κακό θα συμβεί στους αγαπημένους του και θα τους αποχωριστεί.
Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος έχει διαταραχή άγχους αποχωρισμού?
-Εκφράζει συνεχώς την ανησυχία του για το ότι κάτι κακό θα συμβεί στα αγαπημένα του πρόσωπα αν απομακρυνθούν ή στον ίδιο.
-Αρνείται ή δυσκολεύεται να κάνει κάτι μόνος του, όπως για παράδειγμα το παιδί δεν θέλει να πάει σχολείο, ή ο ενήλικας δεν θέλει να πάει στη δουλειά.
-Τηλεφωνεί συνεχώς στα αγαπημένα του πρόσωπα για να βεβαιωθεί ότι είναι ασφαλείς.
-Δίνει συχνά την εντύπωση ενός ατόμου χειριστικού και υπερπροστατευτικού.
-Παραπονιέται πως πονάει το στομάχι του ή το κεφάλι του όταν πρόκειται να κάνει μια δραστηριότητα χωρίς τα αγαπημένα του πρόσωπα.
Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου?
Αν νιώθεις ευάλωτος στο άγχος του αποχωρισμού και ψάχνεις τρόπους να βοηθήσεις τον εαυτό σου, έχεις ήδη κάνει την αρχή, καθώς φαίνεται να έχεις αναγνωρίσει τι σου συμβαίνει και ήδη έχεις καλλιεργήσει την πρόθεσή σου να διαχειριστείς αυτό που σε δυσκολεύει. Είναι πολύ σημαντικό να αποδέχεσαι τον εαυτό σου ακριβώς έτσι όπως είναι, έχοντας δηλαδή τα συμπτώματα αυτής της διαταραχής, και να το κάνεις μέσα από τη διάσταση της αγάπης και του νοιαξίματος. Από τη στιγμή που αποφασίζεις να βοηθήσεις τον εαυτό σου έχεις ήδη συνδεθεί με την εσωτερική σου δύναμη, και αυτή θα είναι ο σύμμαχός σου σε όλη τη διαδικασία της αυτό-διερεύνησης σου. Μοιράσου αυτό που σε απασχολεί με ένα πρόσωπο που εμπιστεύεσαι και αναζήτησε υποστήριξη μέσα σε μία θεραπευτική σχέση.
Πώς μπορώ να βοηθήσω ένα αγαπημένο πρόσωπο?
Αν αντιληφθείς σημάδια τα οποία σε κάνουν να ανησυχείς πως ένα κοντινό σου πρόσωπο υποφέρει από άγχος αποχωρισμού, για αρχή μπορείς να δείξεις το ενδιαφέρον σου με πολύ λεπτό κι ευγενικό τρόπο. Δείξε πως ανησυχείς και νοιάζεσαι για εκείνο με ζεστασιά και προσπάθησε να δημιουργήσεις ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας, ώστε να νιώσει άνετα να σου εκφράσει τις δυσκολίες του. Προσπάθησε να αποφύγεις την κριτική ή την υπερβολική ανησυχία, θυμήσου πως τα άτομα με άγχος αποχωρισμού είναι πολύ ευάλωτα στο άγχος και ήδη υποφέρουν από την ανασφάλεια που τους προκαλεί η διαταραχή. Δε θα βοηθούσε την κατάσταση να φορτώσεις με επιπλέον ανασφάλεια το άτομο που αγαπάς. Χρειάζεται να λάβει στήριξη και ασφάλεια, να νιώσει αισιοδοξία πως μπορεί να αντιμετωπίσει αυτό που του συμβαίνει με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας. Το γνήσιο ενδιαφέρον, η ενσυναίσθηση και η άνευ όρων αποδοχή προς το άτομο που αγαπάς είναι τα τρία στοιχεία που χρειάζεται να καλλιεργήσεις στην επικοινωνία σου μαζί του και που συνιστούν τον πιο βοηθητικό τρόπο να είσαι δίπλα του.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Anxiety Disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Αθήνα: Τόπος.
