Τι είναι η διαταραχή πανικού;
Η κρίση πανικού είναι ένα επεισόδιο έντονου φόβου, το οποίο πυροδοτεί σοβαρές αντιδράσεις στη φυσιολογία του ατόμου, χωρίς να υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ή προφανής αιτία. Πολλοί άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωής τους μπορεί να βιώσουν μία δύο κρίσεις πανικού, ωστόσο αυτό συνήθως περνά, ίσως όταν η δεδομένη ψυχοπιεστική κατάσταση που πυροδότησε την κρίση, λήξει. Όμως, όταν υπάρχουν αλλεπάλληλες και απροσδόκητες κρίσεις πανικού, και σημειώνονται μακρές περίοδοι, οι οποίες χαρακτηρίζονται από επίμονο φόβο επικείμενης κρίσης, τότε η κατάσταση αυτή περιγράφει τη διαταραχή πανικού.
Αν και οι κρίσεις πανικού από μόνες τους δεν αποτελούν απειλή για τη ζωή, ωστόσο μπορεί να βιώνονται ως εξαιρετικά απειλητικές και να επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής του ατόμου.
Πού οφείλεται;
Δεν έχει βρεθεί η ακριβής αιτία που προκαλεί τη διαταραχή πανικού, ωστόσο φαίνεται ένας συνδυασμός παραγόντων να παίζουν ρόλο στην εμφάνιση αυτής. Γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες, καθώς και παράγοντες που σχετίζονται με την ψυχοσύνθεση και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας φαίνεται να συνιστούν το συνδυασμό αυτό.
Αρκετές έρευνες προτείνουν την εμπλοκή του μηχανισμού απόκρισης πάλης-ή-φυγής στην εμφάνιση της διαταραχής πανικού. Τί σημαίνει όμως πάλη-ή-φυγή και τί συμβαίνει σύμφωνα με αυτό το μηχανισμό απόκρισης στο σώμα μας και στον οργανισμό μας; Ο ανθρώπινος οργανισμός από την πρωτόγονη κιόλας εποχή του, είναι εξοπλισμένος με μηχανισμούς που τον βοηθούν να διασφαλίζει την επιβίωσή του, άρα και την αντίδρασή του ενώπιον των απειλών. Για παράδειγμα, αν βρεθείς μπροστά σε ένα άγριο και πεινασμένο ζώο, θα βιώσεις μια σειρά από σωματικές αισθήσεις, όπως η αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αναπνοής, μιας και με αυτόν τον τρόπο το σώμα σου προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει είτε με πάλη είτε με φυγή την απειλή. Βρίσκεται λοιπόν σε εγρήγορση, κάθε φορά που αντιλαμβάνεσαι την ύπαρξη απειλητικού ερεθίσματος.
Σήμερα, η απειλή δεν έχει τη μορφή ενός άγριου ζώου, έχει όμως άλλες ευρύτερες, όχι τόσο συγκεκριμένες μορφές και συχνά η απειλή βιώνεται με έναν πολύ προσωπικό και υποκειμενικό τρόπο. Ίσως δεν σχετίζεται άμεσα με την επιβίωση και τη διατήρησής μας στη ζωή, αλλά με τη διατήρηση της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας. Γι’ αυτό οι κρίσεις πανικού κατά κάποιο τρόπο δεν πυροδοτούνται με την εμφάνιση μιας απειλής ζωτικής σημασίας, αλλά λόγω απειλών ψυχολογικής φύσεως.
Τα συμπτώματα της διαταραχής συνήθως ξεκινούν στην ύστερη εφηβεία ή πρώιμη ενηλικίωση και φαίνεται να επηρεάζουν τις γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες. Ας δούμε συνοπτικά μερικούς από τους παράγοντες κινδύνου:
- Οικογενειακό ιστορικό διαταραχής πανικού
- Ψυχοπιεστικά γεγονότα στη ζωή, για παράδειγμα χρόνια ασθένεια
- Τραυματικά γεγονότα, για παράδειγμα βιασμός, ατύχημα
- Σημαντικές αλλαγές στη ζωή, για παράδειγμα διαζύγιο, γέννηση παιδιού
- Κάπνισμα, υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης
- Ιστορικό παιδικής κακοποίησης
Συμπτώματα
Οι κρίσεις πανικού ξεκινούν ξαφνικά συνήθως, χωρίς προειδοποίηση. Μπορούν να «χτυπήσουν» ανά πάσα στιγμή, είτε καθώς οδηγάς, είτε καθώς βρίσκεσαι σε κάποιο πολυκατάστημα, όταν κοιμάσαι ή στη μέση ενός επαγγελματικού meeting. Μπορεί να είναι είτε περιστασιακή η εμφάνιση τους, είτε συνεχόμενη. Ένα λεπτό της ώρας είναι αρκετό για να εμφανιστούν όλα τα συμπτώματα μιας κρίσης, ενώ μετά το πέρας της κρίσης, συνήθως ακολουθεί μια αίσθηση εξάντλησης. Ας δούμε επιγραμματικά τα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν στα πλαίσια ενός επεισοδίου κρίσεως πανικού:
- Αίσθηση ενός επικείμενου κινδύνου
- Φόβος απώλειας ελέγχου ή θανάτου
- Εφίδρωση
- Τρέμουλο
- Δύσπνοια, κόμπος στο λαιμό
- Έξαψη
- Ναυτία
- Κοιλιακές κράμπες
- Πόνος στο στήθος
- Πονοκέφαλος
- Ζαλάδα, τάση για λιποθυμία
- Μούδιασμα
- Αίσθηση αποσύνδεσης από την πραγματικότητα ή από τον εαυτό
Τι δεν είναι;
Η διαταραχή κρίσεων πανικού δεν αφορά σε κάποια οργανική πάθηση, όπως καρδιακά προβλήματα, αρτηριακή πίεση ή οτιδήποτε άλλο σχετίζεται με οργανικό πρόβλημα υγείας, που μπορεί να διαγνωσθεί μέσα από μια σειρά εξετάσεων. Συνήθως, οι άνθρωποι που ξεκινούν να παθαίνουν κρίσεις πανικού φτάνουν στα επείγοντα του νοσοκομείου, εξετάζονται εκτενώς, και σε περίπτωση που δεν βρεθεί κάποια οργανική βλάβη, παραπέμπονται στον ψυχίατρο προκειμένου να διαγνωσθεί η διαταραχή πανικού.
Επίσης, είναι καλό να μην ξεχνάμε πως πρόκειται για επεισόδια με καθορισμένη διάρκεια, κατά μέσο όρο εκείνης των 20 λεπτών. Η κρίση επομένως έχει αρχή, μέση και τέλος. Άρα, ένα πιο διάχυτο άγχος που διαρκεί ώρες ή μέρες, δεν μπορεί να υπαχθεί στον ορισμό της κρίσεως πανικού.
Επιπλέον, η διαταραχή κρίσεων πανικού αφορά σε αλλεπάλληλες κρίσεις, οι οποίες μοιάζουν να έρχονται από το πουθενά. Άρα, όταν για παράδειγμα συμβαίνει κάτι έντονα δυσάρεστο, όπως ένας καβγάς, αν και υπάρχει περίπτωση να ακολουθήσει ένα επεισόδιο έντονης σωματοποίησης, αυτό δεν συνιστά κριτήριο της διαταραχής.
Τί βιώνει ο άνθρωπος;
Η κρίση πανικού βιώνεται ως κάτι πάρα πολύ τρομακτικό, ενώ όταν συμβαίνει μοιάζει σαν να χάνει κανείς το μυαλό του ή σαν να του συμβαίνει καρδιακό επεισόδιο. Μπορεί να νιώθει κανείς ακόμη και ότι πεθαίνει.
Ποιά είναι τα σημάδια πως κάποιος έχει τη διαταραχή πανικού;
Η διαταραχή πανικού μπορεί να επηρεάσει πολύπλευρα τη ζωή του ατόμου, καθώς το καθιστά σε ένα συνεχή φόβο, ο οποίος καταστρέφει την ποιότητα της ζωής και των καθημερινών δραστηριοτήτων του. Συχνά, ένα άτομο με διαταραχή πανικού μπορεί επίσης να εμφανίζει κάποια από τα παρακάτω σημάδια, πάντα σε συνδυασμό με τις επανειλημμένες κρίσεις πανικού και τον συνεχή φόβο επικείμενης κρίσης:
- Μπορεί να αναπτύξει διάφορες φοβίες, όπως για παράδειγμα να φοβάται την οδήγηση ή το να βγει από το σπίτι.
- Μπορεί να νιώθει την ανάγκη να επισκέπτεται συχνά το γιατρό και να υποβάλλεται σε επανειλημμένες ιατρικές εξετάσεις, καθώς αναπτύσσει μια συνεχή ανησυχία ότι κάτι συμβαίνει στην υγεία του.
- Μπορεί να αποφεύγει διάφορες κοινωνικές περιστάσεις, και γενικότερα να αναπτύσσει μια γενικευμένη αποφευκτικότητα για δραστηριότητες.
- Αν πρόκειται για ενήλικο, μπορεί να εμφανίσει προβλήματα στην εργασία του, ενώ αν πρόκειται για παιδί ή έφηβο, μπορεί να αντιμετωπίσει σχολικά προβλήματα.
- Μπορεί ακόμη κανείς να αρχίζει να εμφανίζει καταθλιπτική διάθεση και συμπτώματα, ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
- Τέλος, η κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών είναι ακόμη μια συμπεριφορά που μπορεί να εμφανίζει κάποιο άτομο με διαταραχή πανικού.
Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;
- Υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι πρόκειται για μια κρίση με αρχή, μέση και τέλος, είναι δηλαδή ένα επεισόδιο καθορισμένης διάρκειας, που μου έχει ξανασυμβεί και γνωρίζω με βεβαιότητα πως θα περάσει χωρίς να μου προκαλέσει σωματική βλάβη.
- Συγκεντρώνομαι στην αναπνοή μου, προσπαθώ να αναπνέω όσο πιο αργά μπορώ, παρακολουθώντας τη διαδρομή του αέρα κατά την εισπνοή μου από το στήθος στην κοιλιά μου, αλλά και αντίστροφα κατά την εκπνοή μου. Αν δεν έχω μαζί μου σακούλα, χρησιμοποιώ τα χέρια μου αντί αυτής, προκειμένου να ελέγξω όσο μπορώ την πρόσληψη οξυγόνου.
- Προσπαθώ να συγκεντρωθώ στην αίσθηση του σώματός μου, και να συνδεθώ με το περιβάλλον μου, για παράδειγμα αν υπάρχει η δυνατότητα μπορώ να πατήσω με γυμνά πόδια στο πάτωμα προκειμένου να νιώσω τη σύνδεση αυτή. Διαφορετικά προσπαθώ να σκεφτώ μια συνθήκη που με ηρεμεί και με χαλαρώνει, π.χ. να σκεφτώ ότι βρίσκομαι στο αγαπημένο μου νησί, ή σε ένα δάσος. Αν βοηθά, κλείνω τα μάτια μου ή τα κρατώ ανοιχτά και παρατηρώ ένα αντικείμενο από το περιβάλλον μου, κοιτώντας το σχήμα του και τις λεπτομέρειές του.
- Δεν παραλείπω να αναζητήσω τη βοήθεια ενός ειδικού. Ενδεχομένως να χρειάζομαι φαρμακευτική αγωγή, την οποία σε καμία περίπτωση δεν μπορώ να λάβω χωρίς να έχω επικοινωνήσει με έναν ψυχίατρο. Παράλληλα χρειάζεται να κάνω ψυχοθεραπεία, ώστε να δω από πού πηγάζει το άγχος μου, τί είναι αυτό που δυσκολεύομαι να αναγνωρίσω στον εαυτό μου και πώς μπορώ να το διαχειριστώ.
- Δεν φοβάμαι να μοιραστώ αυτό που μου συμβαίνει με κάποιον και να ζητήσω βοήθεια. Μπορεί να είναι ένας συνάδελφος στη δουλειά, ή ένας φίλος στη συναυλία ή στον κινηματογράφο, ακόμη κι ένας συνεπιβάτης στα μέσα μεταφοράς, ανάλογα με το πού βρίσκομαι.
Σίγουρα θα υπάρχει ένας άνθρωπος που θέλει και μπορεί να σε βοηθήσει! Πάμε να δούμε με ποιους τρόπους!
Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο;
- Αν θέλω να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο που βρίσκεται σε κρίση πανικού, προσπαθώ να διατηρήσω την ψυχραιμία μου και να μην εμπλακώ κι εγώ στον πανικό του. Με τη δική μου σταθερότητα ο άνθρωπος θα μπορέσει να συνδεθεί και να νιώσει ασφάλεια.
- Προσπαθώ να ανοίξω λίγο το χώρο, αν υπάρχει γύρω πολύς κόσμος και μένω κοντά του διακριτικά, χωρίς να τον πνίγω. Αν ο άνθρωπος ζητήσει να μείνει μόνος το σέβομαι, προσπαθώ να μείνω μεν δίπλα του αλλά σε μια απόσταση.
- Υπενθυμίζω κι εγώ με τη σειρά μου ότι είναι μια κρίση με συγκεκριμένη διάρκεια και που από στιγμή σε στιγμή θα περάσει και βοηθώ τον άνθρωπο να αναπνέει όπως ακριβώς εξηγήσαμε και παραπάνω.
- Φυσικά δεν μειώνω το γεγονός και δεν το υποτιμώ με εκφράσεις όπως «μην αγχώνεσαι», «ηρέμησε», κλπ. Προτιμώ εκφράσεις συμπόνιας, κατανόησης και νοιαξίματος.
