Οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωής τους διαπλάθουν, ηθικά και πνευματικά, ένα σταθερό μοτίβο συμπεριφοράς, σκέψης και συναισθηματικών αποκρίσεων, ενεργειών αλλά και ερεθισμάτων, που διεγείρονται από ποικίλες περιστάσεις και περιβάλλοντα. Όλα τα παραπάνω συγκροτούν την προσωπικότητα του ανθρώπου, η οποία δύναται να είναι είτε διαδραστική με την αλληλενέργεια ψυχικών, συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών καταστάσεων, είτε έμφυτη με την μεταβλητότητα και την προσαρμοστικότητά του σε διαφορετικές καταστάσεις (Heim & Westen, 2005). Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ανθρώπου είναι απότοκο βιολογικών-κληρονομικών στοιχείων, μαθημένων αντιδράσεων ή και συνδυασμού αυτών των δυο (Millon, 1999). Σε περιπτώσεις όπου τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δυσκολεύουν το άτομο να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες σε σημείο που να παρατηρούνται εκπτώσεις σε κοινωνικό, εργασιακό ή κάποιο εξίσου σημαντικό επίπεδο της ζωής του ατόμου, ή ακόμη και αισθήματα θλίψης, τότε αναφερόμαστε σε διαταραχές της προσωπικότητας (Χριστοπούλου, 2008).
Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι συνολικά 11 και κατηγοριοποιούνται σε 3 ομάδες με γνώμονα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η πρώτη ομάδα (Ομάδα Α) περιλαμβάνει την παρανοειδή, τη σχιζοειδή και τη σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας, βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων που υπάγονται στη συγκεκριμένη ομάδα είναι η εκκεντρικότητα και η παραξενιά. Η δεύτερη ομάδα (Ομάδα Β) περιλαμβάνει την αντικοινωνική, την οριακή (μεταιχμιακή), την ιστριονική και τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων που υπάγονται στη συγκεκριμένη ομάδα είναι η εκδραμάτιση, η έντονη συναισθηματικότητα, η ένταση και η προκλητικότητα. Η τρίτη ομάδα (Ομάδα Γ) περιλαμβάνει την αποφευκτική, την εξαρτητική και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας, βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων που υπάγονται στη συγκεκριμένη ομάδα είναι το άγχος και η φοβικότητα (Χριστοπούλου, 2008).
Ομάδα Α
Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας είναι η καχυποψία. Τα άτομα με παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας τείνουν να είναι ιδιαίτερα επικριτικά, ελεγκτικά και δεν αναγνωρίζουν εύκολα τα λάθη τους. Επιπλέον, έχουν την πεποίθηση ότι τα άτομα του περίγυρού τους θέλουν να τους βλάψουν ως απότοκο τη διαρκή αναζήτηση στοιχείων για την επιβεβαίωσή τους αλλά και τη δυσκολία σύναψης στενών διαπροσωπικών σχέσεων.
! Μερικές ομάδες ατόμων στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα παρουσιάζουν “συναισθηματικό μούδιασμα” με κοινωνική απόσυρση, περιορισμένη εκδήλωση συναισθήματος, επικοινωνιακά ελλείμματα, χωρίς να πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή (π.χ. μετανάστευση, μετακόμιση από την επαρχία στην πόλη) (Χριστοπούλου, 2008).
Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας είναι η πενιχρότητα τους συναισθήματος, ένα χαρακτηριστικό που είναι άμεσα συνδεδεμένο με την κοινωνική αποστασιοποίηση των ατόμων με σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας (APA, 2000). Τα άτομα με σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από έντονη αδιαφορία για σύναψη διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων, κοινωνική απομόνωση, αποστασιοποίηση από την πυρηνική οικογένεια και σύναψη γάμων, γνωστικά ελλείμματα, βλάβες στη λεκτική και λειτουργική μνήμη αλλά και στον πρόσθιο κροταφικό λοβό.
! Βιολογική σχέση με ανάμεσα στη σχιζοφρένεια και τη Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας(Χριστοπούλου, 2008).
Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας
Βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας αποτελεί η ελλιπής κοινωνική και διαπροσωπική αλληλεπίδραση με την ταυτόχρονη αδυναμία σύναψης στενών σχέσεων (Dickey et al., 2005). Τα άτομα με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας διακατέχονται από ακανόνιστη δομή ομιλίας, στοιχεία μαγικής σκέψης συνοδευόμενα από ισχυρισμό πρόβλεψης του μέλλοντος και εξιστόρηση καταστάσεων που πλάθει ζωντανά με τη φαντασία του μέσα στο μυαλό του το άτομο (Χριστοπούλου, 2008).
! Η Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας συναντάται με μεγαλύτερη συχνότητα σε συγγενείς ατόμων με σχιζοφρένεια (Appels et al., 2004).
Ομάδα Β
Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας είναι η αέναη περιφρόνηση για τα συναισθήματα και τις επιθυμίες των άλλων ανθρώπων. Τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζουν χρόνια αδιαφορία για τους άλλους, παραβατική και εγκληματική συμπεριφορά, αλλά και εμπλοκή σε παράνομες και κοινωνικά αποδοκιμαστέες δραστηριότητες (π.χ. κλοπές, χρήση ουσιών ή διακίνηση, πορνεία ή εμπορία ανθρώπων)
! Έρευνες αποδίδουν την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας σε ανεπαρκή λειτουργία της αμυγδαλής και υπολειτουργία του λιμβικού συστήματος (Χριστοπούλου, 2008).
Οριακή (Μεταιχμιακή) Διαταραχή Προσωπικότητας
Η συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας έχει απασχολήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την επιστημονική κοινότητα προκειμένου να δοθεί μια αντιπροσωπευτική περιγραφή και ένας όρος που να την πλαισιώνει κατάλληλα. Η συγκεκριμένη διαταραχή αναφέρεται σε άτομα με χαρακτηριστικά δυσπροσαρμοστικότητας και συχνών παλινδρομήσεων. Τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας διακατέχονται από φόβο για πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη από τα άτομα του κύκλου τους, εξαιρετική ευαισθησία σε περιβαλλοντικές αλλαγές, αντίληψη πραγμάτων σε κλίμακα άσπρου-μαύρου, αλλά και έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις.
! Η διαταραχή εμφανίζεται στην αρχή της ενήλικης ζωής (Χριστοπούλου, 2008).
Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας είναι η δραματικότητα και η υπέρμετρη επιδεικτικότητα. Τα άτομα με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από χειριστική συμπεριφορά, πρόκληση προσοχής από τους άλλους με απώτερο σκοπό την προσέλκυση φροντίδας, προσφυγή σε δραματικές εκδηλώσεις, ισχυρογνωμοσύνη, σημαντική επιρροή από γύρω ανθρώπους και τη μόδα της εκάστοτε εποχής.
! 1η γνωριμία: ζεστό και συναισθηματικό άτομο, 2η γνωριμία: απαιτητικό άτομο
(π.χ. δύναται να απαιτήσει από τους φίλους του να σπεύσουν στις 02:00 π.μ. επειδή αισθάνεται άσχημα έχοντας παρακολουθήσει μια θλιβερή ταινία στην τηλεόραση) (Χριστοπούλου, 2008).
Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας
Η ονομασία της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας προέρχεται από τον μύθο του “Νάρκισσου”, ο οποίος ερωτεύτηκε τον ίδιο του τον εαυτό βλέποντας τη μορφή του στην αντανάκλαση μιας λίμνης. Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας διακατέχονται από ένα αίσθημα μεγαλείου, από την ανάγκη θαυμασμού από τους άλλους, έλλειψη ενσυναίσθησης, επιδειξιομανία, έντονη αντίδραση στην κριτική από τους άλλους και απαίτηση εξαιρετικά ευνοϊκής μεταχείρισης.
! Αρκετές φορές η αποτυχία του στις συναισθηματικές του σχέσεις είναι ελκυστικό αίτιο για την επίσκεψη σε ειδικό ψυχικής υγείας. Αν και δύσκολα θα απευθυνθεί σε ψυχοθεραπευτή (Χριστοπούλου, 2008).
Ομάδα Γ
Αποφευκτικη Διαταραχή Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας είναι το αίσθημα εγκατάλειψης. Τα άτομα χαρακτηρίζονται με χρόνια αισθήματα ανεπάρκειας, κοινωνική αναστολή και υπερευαισθησία στην κριτική από τους άλλους (Χριστοπούλου, 2008).
Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας
Βασικό χαρακτηριστικό αποτελεί η εξάρτηση του ατόμου από ένα άλλο. Τα συγκεκριμένα άτομα χαρακτηρίζονται από υπερβολική ανάγκη για φροντίδα, έλλειψη αυτοπεποίθησης και εμπιστοσύνη στον εαυτό και φόβο εγκατάλειψης (Χριστοπούλου, 2008).
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας
Βασικό χαρακτηριστικό αποτελεί η υπέρμετρη ενασχόληση του ατόμου με την τάξη και την τελειότητα. Τα άτομα με Ι.Δ.Π. έχουν την ανάγκη επιβολής ελέγχου, κριτική στον εαυτό, ακαμψία και τελειομανία (Χριστοπούλου, 2008).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
APA (American Psychiatric Association) (2000). DSM-IV Text Revision. Author.
Dickey, C. C., McCarley, R. W., Niznikiewicz, M. A., Voglmaier, M. M., Seidman, L. J., Kim, S., & Shenton, M. E. (2005). Clinical, cognitive and social characteristics of a sample of neuroleptic-naive persons with with schizotypal personality disorder. Schizophrenia Research, 78(2-3), 297-308.
Heim, A., & Westen, D. (2005). Theories of personality and personality disorders. In J. M. Oldham, A. E. Skodol & D. S. Bender (Eds.), The American Psychiatric Publishing textbook of personality disorders (p. 17-33). American Psychiatric Publishing.
Millon, T. (1999). Personality-guided therapy. John Wiley & Sons.
Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Τόπος.
