Τι είναι η διαταραχή εφιαλτών;

Η διαταραχή εφιαλτών ανήκει στην κατηγορία των παραϋπνιών, οι οποίες είναι κάποια ανεπιθύμητα παθολογικά κινητικά φαινόμενα και διαταραχές συμπεριφοράς που παρεμβαίνουν στη διαδικασία του ύπνου. Η συγκεκριμένη διαταραχή χαρακτηρίζεται από μακράς διάρκειας τρομακτικά όνειρα, με τα οποία το άτομο ξυπνάει φοβισμένο, με λεπτομερή ανάμνησή τους και δυσκολεύεται να κοιμηθεί ξανά. Εκδηλώνονται σε φάση REM του ύπνου οποιαδήποτε στιγμή της νύχτας, κυρίως όμως κατά το 2ο μισό. Οι εφιάλτες συχνά ξεκινούν μεταξύ των ηλικιών 3 και 6, αλλά φτάνουν σε μεγαλύτερη συχνότητα και σοβαρότητα στα τέλη της εφηβείας ή στην αρχή της ενηλικίωσης. Μέχρι και οι μισοί σχεδόν ενήλικες αναφέρουν περιστασιακά εφιάλτες, αλλά φαίνεται μόνο το 1% του γενικού πληθυσμού να υποφέρει από συχνούς εφιάλτες και ιδιαίτερα οι γυναίκες. Σύμφωνα με το Διαγνωστικό Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM – V), περίπου το 6% των ενηλίκων αναφέρουν ότι έχουν εφιάλτες κάθε μήνα και το 1-2 % ότι έχουν συχνά. Ως αιτίες της διαταραχής μπορούν να θεωρηθούν ψυχοπιεστικά γεγονότα, ντοπαμινεργικά φάρμακα, B-blockers, διακοπή φαρμάκων που αναστέλλουν τον ύπνο REM και κάποιες ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζότυπη, η σχιζοειδής και η οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Επίσης, ορισμένοι ακόμα παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο ενός ατόμου για διαταραχή εφιαλτών είναι οι κακές συνήθειες ύπνου, άλλες διαταραχές ύπνου ή το στρες και ο τρόπος σκέψης, όπως οι επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις που σχετίζονται με ανησυχία, ειδικά όταν συμβαίνουν κοντά στον ύπνο. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο όσον αφορά τη σκέψη έχει και ο διαχωρισμός, δηλαδή όταν κάποιος αποφεύγει συνειδητά να ασχολείται με τους στρεσογόνους παράγοντες μέσω της αποσύνδεσης. Στη διαταραχή αυτή οι εφιάλτες συνοδεύονται από σημαντικά λιγότερες φωνές, κινήσεις και αυτονομική υπερδραστηριότητα απ’ ότι οι νυκτερινοί τρόμοι ή η διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM.

Τι δεν είναι η διαταραχή εφιαλτών;

Όλοι μας βλέπουμε εφιάλτες μια φορά στο τόσο που μπορεί να μας τρομάξουν ή να μας ενοχλήσουν για λίγο. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει πως έχουμε διαταραχή εφιαλτών. Συχνά υπάρχει μια αλληλοεπικάλυψη στο τι είναι ο απλός εφιάλτης και τι η διαταραχή εφιαλτών, γι’ αυτό και δεν υπάρχει πλήρης κατανόηση της τελευταίας και δημιουργούνται κάποιοι «μύθοι».

i) Οι εφιάλτες δεν έχουν καμία βάση στην πραγματικότητα.

Οι εφιάλτες είναι συχνά εκφράσεις της καθημερινής ζωής. Είναι η πραγματικότητα της που ενεργοποιεί τους εφιάλτες να σχηματιστούν και να επηρεάσουν την ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου. Δεν είναι απλώς φανταστικά όνειρα χωρίς σύνδεση με την πραγματική ζωή, γι’ αυτό και πρέπει να προσέχουμε το περιεχόμενό τους. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα άγχους, έντασης ή φόβου, ο εγκέφαλός του μπορεί να δημιουργήσει εφιάλτες ως τρόπο επεξεργασίας των συναισθηματικών συνεπειών.

ii) Οι εφιάλτες και οι νυχτερινοί τρόμοι είναι το ίδιο.

Αν και οι δύο συμβαίνουν το βράδυ, είναι τρομακτικοί και παρεμβαίνουν στον ύπνο του ατόμου, είναι διαφορετικές εμπειρίες που επηρεάζουν τον άνθρωπο διαφορετικά. Οι νυχτερινοί τρόμοι συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του ύπνου βραδέων κυμάτων. Αυτά τα επεισόδια αναγκάζουν ένα άτομο να ξυπνήσει ξαφνικά σε μια κατάσταση με διάφορες σωματικές επιπτώσεις, μη έχοντας ανάμνηση του επεισοδίου, πλήρως αποπροσανατολισμένος. Οι εφιάλτες είναι τρομακτικά όνειρα που αφορούν μια απειλητική κατάσταση για το άτομο. Όταν το άτομο ξυπνάει βρίσκεται σε εγρήγορση και θυμάται καθαρά και με λεπτομέρειες το όνειρο. Μπορείτε να κάνετε κάποιες ερωτήσεις για να διακρίνετε αν πρόκειται για νυχτερινό τρόμο ή εφιάλτη:

– Είναι σε θέση το άτομο να θυμηθεί το όνειρο;

– Μπορεί να ξυπνήσει και να εστιάσει γρήγορα;

Αν κάποιος απαντήσει ναι και στις δύο, πιθανότατα είχε έναν εφιάλτη κι όχι έναν νυχτερινό τρόμο.

iii) Οι εφιάλτες αφορούν κυρίως τα παιδιά.

Στην πραγματικότητα τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδία μπορούν να βιώσουν εφιάλτες. Ενώ είναι αλήθεια πως ξεκινούν από την παιδική ηλικία, ο επιπολασμός τους αυξάνεται από την παιδική ηλικία ως την εφηβεία. Αξίζει να σημειωθεί πως σε όλες τις ηλικίες φαίνεται πως το γυναικείο φύλο επηρεάζεται περισσότερο.

iv) Ορισμένα τρόφιμα προκαλούν εφιάλτες.

Ενώ ενδεχομένως να υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ συγκεκριμένων τροφίμων και εφιαλτών, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ είναι πιο πιθανές αιτίες. Η πιθανότητα ενός φαγητού να προκαλεί εφιάλτες 100% του χρόνου φαίνεται απίθανη.

v) Οι εφιάλτες θα εξαφανιστούν με την πάροδο του χρόνου.

Οι αποτελεσματικές μέθοδοι θεραπείας μπορούν να μειώσουν τους εφιάλτες.

Η σκέψη απλώς ότι οι εφιάλτες θα φύγουν από μόνοι τους κουράζει περισσότερο το άτομο από το να επιλέξει κάποια θεραπεία.

vi) Οι εφιάλτες δε συνδέονται με άλλες διαταραχές.

Οι εφιάλτες έχουν ισχυρή σύνδεση με πολλά σοβαρά προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας. Σε πολλές περιπτώσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια ισχυρή ένδειξη πως υπάρχει και κάποιο άλλο ζήτημα που θα πρέπει να δοθεί προσοχή και να εξεταστεί. Μερικά ζητήματα σωματικής υγείας που συνδέονται με τους εφιάλτες είναι η άπνοια ύπνου και διαταραχές ύπνου όπως η ναρκοληψία και το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών. Ζητήματα ψυχικής υγείας που είναι γνωστό πως προκαλούν εφιάλτες είναι η κατάθλιψη, η ανησυχία, η διαταραχή μετατραυματικού στρες και η διακοπή χρήσης ουσιών.

Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος πάσχει από διαταραχή εφιαλτών;

Για να μπορέσουμε να πούμε πως κάποιος πάσχει από διαταραχή εφιαλτών θα πρέπει να υπάρχουν τα εξής:

• Επαναλαμβανόμενες εμφανίσεις παρατεταμένων, εξαιρετικά δυσφορικών και καλά θυμημένων ονείρων, που συνήθως περιλαμβάνουν προσπάθειες αποφυγής απειλών για επιβίωση, ασφάλεια ή φυσική ακεραιότητα και που συμβαίνουν γενικά κατά το δεύτερο μισό του μεγάλου επεισοδίου ύπνου.
• Αφού ξυπνήσει από τα δυσφορικά όνειρα, το άτομο να προσανατολίζεται γρήγορα και να βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού.
• Η διαταραχή του ύπνου να προκαλεί κλινικά σημαντική δυσφορία ή εξασθένηση σε κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους σημαντικούς τομείς λειτουργίας.
• Τα συμπτώματα του εφιάλτη να μην οφείλονται στις φυσιολογικές επιδράσεις μιας ουσίας, όπως φαρμακευτική αγωγή ή ναρκωτική ουσία.
• Οι υπόλοιπες ψυχικές και ιατρικές διαταραχές που μπορεί να συνυπάρχουν να μην μπορούν να εξηγήσουν επαρκώς το κύριο παράπονο για τα δυσφορικά όνειρα.

Η διαταραχή εφιαλτών μπορεί να κατηγοριοποιηθεί τόσο από τη διάρκεια όσο και από τη σοβαρότητα. Ανάλογα με τη διάρκεια διακρίνεται σε:
Α) Οξεία: οι εφιάλτες συμβαίνουν ένα μήνα ή λιγότερο.
Β) Υποξεία: το άτομο βιώνει εφιάλτες για περισσότερο από ένα μήνα αλλά λιγότερο από έξι μήνες. Γ) Επίμονη: βιώνει τους εφιάλτες με συνέπεια για περισσότερο από έξι μήνες.

Όσον αφορά το επίπεδο σοβαρότητας μπορεί να χωριστεί σε: 1) Ήπια: ενώ οι εφιάλτες είναι συχνοί, δε συμβαίνουν κάθε εβδομάδα. 2) Μέτρια: οι εφιάλτες εμφανίζονται μία ή περισσότερες φορές μέσα στην εβδομάδα. 3) Σοβαρή: συνεπάγεται σοβαρούς εφιάλτες κάθε βράδυ.

Τι βιώνει / αισθάνεται κάποιος που πάσχει από διαταραχή εφιαλτών;

Οι εφιάλτες που βλέπει το άτομο είναι συνήθως περίτεχνες ιστορίες σαν ακολουθίες ονειρικών εικόνων που φαίνονται αληθινοί και αυτό προκαλεί άγχος, φόβο, θυμό, λύπη ή ενοχή. Το περιεχόμενο τους ποικίλλει από άτομο σε άτομο, αλλά τα πιο συνηθισμένα θέματα είναι η αντιμετώπιση ενός κινδύνου, η αίσθηση ότι κάποιος σε κυνηγάει, ότι πέφτεις, νιώθεις χαμένος ή παγιδευμένος. Οι εφιάλτες συνήθως τερματίζονται με την αφύπνιση και τη γρήγορη επιστροφή πλήρους εγρήγορσης. Είναι πολύ πιθανό, όμως, το άτομο να συνεχίσει να αισθάνεται δυσφορία και αφού ξυπνήσει, γι’ αυτό και δυσκολεύεται να ξανακοιμηθεί. Σίγουρα τους θυμάται καλά και μπορεί να τους περιγράψει με λεπτομέρειες. Μερικοί εφιάλτες, γνωστοί ως «κακά όνειρα», μπορεί να μην προκαλέσουν αφύπνιση και να ανακληθούν μόνο αργότερα. Μερικές φορές το δυσφορικό συναίσθημα συχνά συνοδεύεται από την αίσθηση ότι είμαστε τόσο ξύπνιοι όσο και ανίκανοι να κινηθούμε εθελοντικά (απομονωμένη παράλυση ύπνου). Επιπρόσθετα, οι εφιάλτες χαρακτηρίζονται από ήπια αυτόνομη διέγερση, όπως εφίδρωση, ταχυκαρδία και γρήγορες ανάσες. Οι κινήσεις του σώματος και οι φωνές δεν είναι χαρακτηριστικές, λόγω του ύπνου REM, αλλά μπορεί να συμβούν υπό καταστάσεις του συναισθηματικού στρες ή του κατακερματισμού του ύπνου και στη μετατραυματική διαταραχή στρες.

Σε περιπτώσεις που τα άτομα έχουν συχνούς εφιάλτες έχει βρεθεί πως διατρέχουν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο καθώς μπορεί να εμφανίσουν αυτοκτονικό ιδεασμό ή να φτάσουν και στο σημείο απόπειρας.

Ο ύπνος των ατόμων με διαταραχή εφιαλτών είναι ελαφρώς εξασθενημένος, δηλαδή έχουν περισσότερες αφυπνίσεις ή κοιμούνται λιγότερες ώρες. Η κακή ποιότητα και η ενδεχομένως μειωμένη διάρκεια ύπνου επηρεάζει όλους τους τομείς στη ζωή του ατόμου. Μπορεί να εμφανίζει υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της μέρας, αλλαγές στη διάθεση και επιδείνωση της γνωστικής λειτουργίας, για παράδειγμα προβλήματα στη μνήμη ή στην προσοχή.

Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;

Αν παρατηρείς πως κι εσύ έχεις συχνά εφιάλτες, οι οποίοι ενοχλούν τον ύπνο σου και την καθημερινότητά σου, τότε σίγουρα πρέπει να σκεφτείς την επίσκεψη σ’ έναν ειδικό! Μπορείς να απευθυνθείς είτε σε κάποιον ειδικό σε θέματα ύπνου είτε σε κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας, ο οποίος θα σε βοηθήσει να καταλάβεις τι σου συμβαίνει και να το διαχειριστείς. Για τη θεραπεία της διαταραχή εφιαλτών προτείνεται η ψυχοθεραπεία, ιδιαίτερα η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική προσέγγιση, και ίσως η χορήγηση βενζοδιαζεπινών, των γνωστών ηρεμιστικών ή αγχολυτικών φαρμάκων, πάντα όμως μετά από τη συμβουλή ψυχιάτρου!

Μέσω της ψυχοθεραπείας μπορείς να αλλάξεις τυχόν αρνητικές σκέψεις που έχεις για τον ύπνο, να διαχειριστείς το στρες και το άγχος που μπορεί να αισθάνεσαι από άλλους παράγοντες, καθώς και να αντιμετωπίσεις τις συνέπειες που μπορεί να έχει η διαταραχή εφιαλτών. Ένας ενδιαφέρον τρόπος θεραπείας είναι η πρόβα εικόνας: άτομα με ορισμένους τύπους εφιαλτών μπορούν μ’ αυτή τη μορφή θεραπείας να αλλάξουν τους εφιάλτες τους. Τους βοηθά να δημιουργήσουν μια αίσθηση ελέγχου και δύναμης πάνω στις τρομακτικές εικόνες. Σε περιπτώσεις που οι εφιάλτες προκαλούνται από φόβους, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια θεραπεία έκθεσης και ευαισθητοποίησης: το άτομο εκτίθεται ελεγχόμενα και σταδιακά σ’ αυτό που φοβάται για να μειωθεί το αίσθημα του φόβου. Η έκθεση γίνεται πάντα σε ελεγχόμενο πλαίσιο, με τη συνεργασία του θεραπευτή.

Επιπρόσθετα, αρκετά χρήσιμες μπορεί να σου φανούν κάποιες τεχνικές χαλάρωσης, για να διαχειρίζεσαι το στρες της καθημερινότητας που μπορεί να οδηγεί στους εφιάλτες σου.

Για να βοηθήσεις και τον εαυτό σου αλλά και τον ειδικό να καταλάβει καλύτερα τι βιώνεις μπορείς να κρατάς ένα ημερολόγιο ύπνου, όπου θα καταγράφεις τη διάρκεια του ύπνου σου, τη συχνότητα των εφιαλτών αλλά και το περιεχόμενό τους.

Παράλληλα, είναι πολύ σημαντικό να υιοθετήσεις κάποιος κανόνες «υγιεινής ύπνου», προκειμένου να βελτιώσεις την ποιότητα του ύπνου σου σε όλες τις φάσεις της ζωής σου. Ενδεικτικά, κάποιες συμβουλές είναι να ακολουθείς μια ρουτίνα ύπνου, δηλαδή να διατηρείς κάποιες σταθερές ώρες ύπνου – αφύπνισης, να αποφεύγεις το αλκοόλ, την καφεϊνη και την νικοτίνη αρκετή ώρα πριν τον ύπνο και να πηγαίνεις στο κρεβάτι μόνο όταν νιώθεις πως νυστάζεις.

Μειώνοντας τους εφιάλτες, θα δεις διαφορά στην ποιότητα του ύπνου σου, στη συνολική σου υγεία αλλά και στην καθημερινότητά σου!

Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον δικό μου άνθρωπο που πάσχει από διαταραχή εφιαλτών;

Αν έχεις κάποιο κοντινό σου άτομο που αναφέρει πως έχει συχνούς εφιάλτες, καλό είναι να του προτείνεις μια επίσκεψη σ’ έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας ή κάποιον ειδικό ύπνου, προκειμένου να βελτιώσει τον ύπνο του και την ψυχική του υγεία. Σε περίπτωση που του δοθεί αγωγή βενζοδιαζεπινών θα πρέπει να προσέχεις τη χρήση που κάνει, καθώς υπάρχει πιθανότητα εξάρτησης.

Παράλληλα, μπορείς να είσαι ανοιχτός και πρόθυμος για μια συζήτηση σχετικά με το περιεχόμενο των ονείρων του, για τυχόν φόβους ή ψυχοπιεστικές καταστάσεις που αντιμετωπίζει, αλλά και αν θελήσει να μοιραστεί τις ανησυχίες του για τους εφιάλτες και τις επιπτώσεις τους.

Διάβασε επίσης: Ύπνος: γνωρίζουμε πραγματικά τι είναι;

Στο άρθρο αυτό μπορείς να βρεις αναλυτικά τι είναι ο ύπνος REM, ποιοι είναι οι κανόνες «υγιεινής ύπνου» αλλά και μια λίστα με όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας που μπορείς να επισκεφθείς για θέματα ύπνου! Εναλλακτικά, υπάρχουν και ιδιωτικά κέντρα που μπορείς να απευθυνθείς για ζητήματα ύπνου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders – fifth edition / DSM -5. 

Hull M. Nightmare Disorder Statistics (2021) . Ανακτήθηκε στις: 26/1/21. Διαθέσιμο στο:https://www.therecoveryvillage.com/mental-health/nightmare-disorder/related/nightmare-disorder-statistics/

Strum J. 6 Myths About Nightmare Disorder. (2020) Ανακτήθηκε στις: 26/1/21. Διαθέσιμο στο: https://www.therecoveryvillage.com/mental-health/nightmare-disorder/related/nightmare-myths/

Suni E. Nightmares. (2020) Ανακτήθηκε στις: 26/1/21. Διαθέσιμο στο: https://www.sleepfoundation.org/nightmares

Μονάδα Μελέτης Ύπνου. Α’ Ψυχιατρική Κλινική. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ενύπνιον: Κέντρο Διαταραχών Ύπνου – Επιληψίας. Παραϋπνίες. Ανακτήθηκε στις: 24/1/21. Διαθέσιμο στο: http://enypnion.gr/%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%8B%CF%80%CE%BD%CE%AF%CE%B5%CF%82/

Μιχάλας Ν. Διαταραχές Ύπνου. Ανακτήθηκε στις: 24/1/21. Διαθέσιμο στο: http://michalasnikos.gr/services/diataraxes-ipnou/