Τι είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ);
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας είναι μια από τις συχνότερες νευροαναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, σύμφωνα με την νέα ταξινόμηση του DSM-5 (APA, 2013). Τα συμπτώματα ενός ατόμου με ΔΕΠΥ μπορεί να μειώσουν την ποιότητα της ακαδημαϊκής, της επαγγελματικής ή της κοινωνικής λειτουργικότητας του, καθώς εκδηλώνονται συνήθως σε πλαίσια όπως το σχολείο, το σπίτι, την εργασία ή τα κοινωνικά πλαίσια.
Ο όρος ΔΕΠΥ χαρακτηρίζεται από τρεις ομάδες συμπτωμάτων την Απροσεξία, την Υπερκινητικότητα και την Παρορμητικότητα. Στη διαγνωστική διαδικασία μπορεί να τεθεί ένας συγκεκριμένος τύπος ΔΕΠΥ, ανάλογα τα συμπτώματα που παρουσιάζει το άτομο. Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε τους εξής :
– Συνδυαστικός τύπος, όταν συνυπάρχει Διάσπαση προσοχής και Υπερκινητικότητα
– Προεξάρχοντας ο Απρόσεκτος Τύπος, χωρίς Υπερκινητικότητα
– Προεξάρχοντας ο Υπερκινητικός/ Παρορμητικός τύπος
Η ΔΕΠΥ είναι μια πολυπαραγοντική διαταραχή (IACAPAP, 2012).
Ένα σημαντικό ρόλο παίζουν βιολογικοί παράγοντες, όπως γενετικοί, νευροχημικοί και νευροανατομικοί. Πιο αναλυτικά, διαφορές παρατηρούνται σε περιοχές του εγκεφάλου των ατόμων με ΔΕΠΥ, που είναι υπεύθυνες για τις εκτελεστικές και ανασταλτικές λειτουργίες όπως η εστίαση της προσοχής, η μνήμη, η επεξεργασία πληροφοριών.
Επίσης και στους νευροδιαβιβαστές που συνδέουν αυτές τις λειτουργίες, όπως η Ντοπαμίνη και η Νοραδρεναλίνη.
Οι περιγενετικές συνθήκες έχει φανεί ότι συγκαταλέγονται στους παράγοντες κινδύνου, όπως η πρόωρη γέννηση, το χαμηλό βάρος, ή το κάπνισμα της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη.
Ψυχολογικοί παράγοντες και Κοινωνικοί καθορίζουν επίσης σε ένα βαθμό την εμφάνιση και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Έρευνες έχουν δείξει πως ο δεσμός με τις γονικές φιγούρες κατά τα πρώτα χρόνια του παιδιού συνδέονται με περισσότερα συμπτώματα ΔΕΠΥ, χωρίς αυτό από μόνο του να είναι καθοριστικός παράγοντας.
Αυτό που γνωρίζουμε σίγουρα είναι πως όλοι οι παράγοντες αλληλεπιδρούν και τελικώς οδηγούν στην εμφάνιση της ΔΕΠΥ.
Στα παιδιά η ΔΕΠΥ εμφανίζεται σε ποσοστό 3 έως 7 τοις εκατό, με τα αγόρια να λαμβάνουν τη διάγνωση συχνότερα από τα κορίτσια, με αναλογία από 3 έως 9 προς 1.
Από τα παιδιά που διαγιγνώσκονται με ΔΕΠΥ σχεδόν τα μισά διατηρούν τα συμπτώματα και στην ενήλικη ζωή.
Τι ΔΕΝ είναι η ΔΕΠΥ;
Πολλοί μύθοι υπάρχουν γύρω από τη ΔΕΠΥ. Για κάποιον που δε γνωρίζει, ένα παιδί με ΔΕΠΥ φαντάζει να τρέχει αδιάκοπα μέσα στη σχολική τάξη ή να κοιτάζει συνεχώς γύρω του. Και στην περίπτωση της ΔΕΠΥ επικρατούν διάφοροι μύθοι.
“Το παιδί είναι απρόσεκτο και ανυπάκουο, δεν μπορεί να πειθαρχήσει“
Το παιδί δεν επιλέγει επίτηδες να αγνοήσει τις οδηγίες των ενηλίκων και να συμμορφωθεί με τους κανόνες. Όσο και να θέλει συχνά του φαίνεται άθλος να πρέπει να εστιάσει την προσοχή του και να ολοκληρώσει μια μεγάλη εργασία, ειδικά όταν στο περιβάλλον υπάρχει πληθώρα ερεθισμάτων.
“Απλά βαριέται και θέλει να αποφύγει την εργασία”
Δεν είναι μια τεχνική που χρησιμοποιεί το άτομο για να απαλλαγεί από τις δραστηριότητες και τις εργασίες που δεν του είναι ευχάριστες. Δεν πρόκειται για ένα μαθημένο τρόπο συμπεριφοράς που υπόκειται στον έλεγχο του παιδιού.
“Φταίνε οι γονείς που δεν βάζουν όρια ή το παραμελούν“.
Οι γονείς συχνά καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια για να διαχειριστούν ένα παιδί με ΔΕΠΥ και πολλές φορές ένα απλό πράγμα όπως το πρωινό ντύσιμο μπορεί να είναι μεγάλη πρόκληση. Οι γονείς χρειάζονται και οι ίδιοι υποστήριξη και καθοδήγηση σε τεχνικές διαχείρισης και οπωσδήποτε δεν χωρούν οι ενοχές στην όλη προσπάθεια.
Ποια είναι τα σημάδια πως κάποιος έχει ΔΕΠΥ;
Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-5, το άτομο που έχει συμπτώματα ΔΕΠΥ δυσκολεύεται να εστιάσει την προσοχή του σε ένα συγκεκριμένο έργο ή σε λεπτομέρειες ή να παρακολουθήσει τη ροή μιας συζήτησης επι μακρόν. Συχνά έχει δυσκολία να οργανώσει τις καθημερινές δραστηριότητες, ξεχνά ή χάνει πράγματα, ή διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
Τα άτομα με ΔΕΠΥ δεν παρουσιάζουν πάντα και Υπερκινητικότητα.
Όταν συνυπάρχει και η Υπερκινητικότητα, έχουμε δηλαδή μεικτό τύπο ΔΕΠΥ, τα κύρια συμάδια είναι η νευρικότητα στα άκρα, δυσκολία να μείνει το άτομο ακίνητο. Έχει μια υπερδραστηριότητα, φωνάζει ή μιλά με ένταση, ενώ συχνά φαίνεται παρορμητικό. Για παράδειγμα διακόπτει και απαντά στις συζητήσεις με τους άλλους, ενώ δυσκολεύεται νε περιμένει τη σειρά του.
Τι βιώνει – τι αισθάνεται κάποιος που έχει ΔΕΠΥ;
Ένα άτομο με ΔΕΠΥ έρχεται αντιμέτωπο με ένα πλήθος προκλήσεων ήδη από τη προσχολική ηλικία όπου και εμφανίζονται συνήθως τα σημάδια. Δυσκολεύεται στη διαχείριση της συμπεριφοράς και των συναισθημάτων του, βιώνει ματαιώσεις και ακαδημαϊκές δυσκολίες. Επιπλέον προβλήματα εμφανίζονται και στις κοινωνικές σχέσεις ειδικά κατά τη σχολική και εφηβική ηλικία.
Στο πλαίσιο της τάξης τα παιδιά δεν συνειδητοποιούν τους λόγους που νιώθουν διαφορετικά, συχνά γίνονται δέκτες αρνητικών σχολίων τόσο από άλλα παιδιά όσο και από δασκάλους. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι οι δυσκολίες είναι και πρακτικές και συναισθηματικές και το στίγμα μεγαλώνει όταν το περιβάλλον δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένο.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ καταλήγουν να νιώθουν μειωμένη αυτοεκτίμηση, θυμό, ντροπή, αποτυχία, μοναξιά και θλίψη. Στην εφηβεία, παρατηρούμε να γίνεται κατάχρηση ουσιών, κάπνισμα, τραυματισμοί ή εμπλοκή με το νόμο, τα οποία μπορεί να συνεχίσουν και στην ενήλικη ζωή, εάν δεν υπάρξει η κατάλληλη παρέμβαση.
Πως μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;
Αρχικά καλό είναι να ενημερωθείς επαρκώς για το είδος της διαταραχής, τις αιτίες και τις διαθέσιμες παρεμβάσεις καθώς και τους περιορισμούς αυτών. Η συνεργασία με ειδικούς επαγγελματίες είναι απαραίτητη για να λαμβάνεις τη στήριξη και την αποδοχή που χρειάζεσαι ώστε να διαχειριστείς τις δυσκολίες.
Απαλλάξου από τις ενοχές και την αυτοκατηγορία. Δεν είναι δική σου ευθύνη, ούτε έκανες κάποιο λάθος και εμφάνισες αυτά τα συμπτώματα.
Θέσε μικρούς και μετρήσιμους στόχους στην καθημερινότητά σου, ώστε να έχεις τον έλεγχο και να νιώθεις οργανωμένος/η. Μπορείς ακόμα να κρατάς ένα σύντομο ημερολόγιο με σκέψεις ή δραστηριότητες που προκύπτουν στη μέρα σου και να ανατρέχεις σε αυτό όταν χρειάζεσαι.
Υιοθέτησε έναν τρόπο ζωής με τον οποίο θα εκτονώνεις την ένταση και θα εξασκείς την εστίαση της προσοχής σου. Η γυμναστική και ο διαλογισμός φαίνεται πως έχουν θετική επίδραση στα άτομα με ΔΕΠΥ.
Ζήτα βοήθεια όποτε τη χρειάζεσαι. Να εκφράζεις και να μιλάς για τα συναισθήματά σου με τους ανθρώπους που εμπιστεύεσαι.
Πως μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο που πάσχει από ΔΕΠΥ;
Σε πρώτο επίπεδο προκειμένου να βοηθήσουμε κάποιον με ΔΕΠΥ θα ήταν καλό να ενημερωθούμε γύρω από τα συμπτώματα και τις παρεμβάσεις που σχετίζονται με τη διαταραχή.
Να διατηρήσουμε μια ανοιχτή στάση αποδοχής και όχι κριτικής, κατανοώντας πως δεν είναι επιλογή του ατόμου με ΔΕΠΥ. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε και το παιδί ή έφηβο να κατανοήσει τον εαυτό του και να αποβάλει τις ενοχές.
Εάν πρόκειται για γονέα ή φροντιστή παιδιού που παρουσιάζει τα αντίστοιχα συμπτώματα είναι σημαντικό να υπάρξει επαφή με ειδικούς ψυχικής υγείας προκειμένου να αξιολογηθεί η περίπτωση και να οργανωθεί ένα εξατομικευμένο πλάνο παρέμβασης ανάλογο των αναγκών του ατόμου.
Ενδεχομένως θα ήταν σημαντικό να γίνουν ορισμένες τροποποιήσεις στο περιβάλλον και στην εκπαιδευτική διαδικασία που θα διευκολύνουν το παιδί. Ταυτόχρονα η ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων θα βοηθήσει πολύ τα άτομα με ΔΕΠΥ στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Οι παρεμβάσεις για τη ΔΕΠΥ δεν θεραπεύουν ολιστικά το άτομο, βελτιώνουν όμως σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργικότητα του σε ποικίλους τομείς και ενισχύουν τις δεξιότητες τους. Με άλλα λόγια, το άτομο με ΔΕΠΥ μαθαίνει να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες του και να διαχειρίζεται καλύτερα τα συναισθήματά του.
Αναμφίβολα οι δυσκολίες ενός ατόμου με ΔΕΠΥ δεν καθορίζουν την ακαδημαϊκή του πορεία. Χρειάζεται εστιασμένη παρέμβαση προκειμένου να ξεδιπλώσει τα δυναμικά του στοιχεία και να εξελιχθεί με το δικό του μοναδικό τρόπο.
Βιβλιογραφικές αναφορές
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)
Konowałek, Ł., & Wolańczyk, T. (2020). Attachment and Executive Functions in ADHD Symptomatology—Independent Inputs or an Interaction? Brain Sciences, 10(11), 765. MDPI AG. Retrieved from http://dx.doi.org/10.3390/brainsci10110765
Moriyama TS, Cho AJM, Verin RE, Fuentes J, Polanczyk GW. Attention deficit hyperactivity disorder In Rey
JM (ed), IACAPAP e-Textbook of Child and Adolescent Mental Health. Geneva: International Association for Child and Adolescent. Psychiatry and Allied Professions 2012.
NICE Guideline (2018). Attention deficit hyperactivity disorder: diagnosis and management. nice.org.uk/guidance/ng87
Selikowitz M, (2009). ADHD (The Facts), 2nd ed, Oxford University Press Inc., New York
