Η διαταραχή προσωπικότητας είναι ένα είδος ψυχικής διαταραχής, κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει ένα άκαμπτο, σταθερό και μη υγιές πρότυπο σκέψης, εσωτερικής εμπειρίας, λειτουργικότητας και συμπεριφοράς. Πιο συγκεκριμένα, εμφανίζει δυσκολίες στην αντίληψη πραγμάτων και στη συσχέτιση του με καταστάσεις και άτομα του περιβάλλοντός του. Κάτι τέτοιο, συνήθως προκαλεί σημαντικά προβλήματα και περιορισμούς στις διαπροσωπικές σχέσεις, στις κοινωνικές δραστηριότητες, στη δουλειά ή το σχολείο.
Ουσιαστικά, οι διαταραχές προσωπικότητας αφορούν μακρόχρονα μοτίβα σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς, τα οποία διαφέρουν σημαντικά από τις προσδοκίες ενός πολιτισμού, προκαλούν δυσφορία στο άτομο και προβλήματα στη συνολική λειτουργικότητά του. Συνήθως, εμφανίζονται στα τέλη της εφηβείας ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή και, χωρίς κάποια θεραπεία, μπορεί να διαρκέσουν για πολλά χρόνια.
Οι διαταραχές προσωπικότητας επηρεάζουν τουλάχιστον δύο από τους παρακάτω τομείς: τρόπος σκέψης για τον εαυτό και τους άλλους, τρόπος συναισθηματικής αντίδρασης, τρόπος συσχέτισης με τους άλλους, τρόπος ελέγχου της συμπεριφοράς και της παρορμητικότητας του εαυτού.
Υπάρχουν συνολικά δέκα τύποι διαταραχών προσωπικότητας, οι οποίοι ταξινομούνται στον Αξόνα ΙΙ του DSM-V. Οι τύποι αυτοί χωρίζονται σε τρεις διαγνωστικές κατηγορίες, οι οποίες βασίζονται σε κοινά χαρακτηριστικά και συμπτώματα. Πολλοί άνθρωποι που εξαφανίζουν μια διαταραχή προσωπικότητας είναι πολύ πιθανό να εκδηλώσουν επίσης σημάδια και συμπτώματα μιας ακόμη, τουλάχιστον, διαταραχής προσωπικότητας.
Στο άρθρο μου αυτό, δεν στοχεύω να παρουσιάσω τις διαταραχές προσωπικότητας και τα συμπτώματα τους , όπως γίνεται απλά στο DSM-V. Στόχος μου είναι να κάνω πιο κατανοητές τις διαταραχές αυτές μέσω της παρουσίασης τους στο πλαίσιο της καθημερινότητας. Στο κείμενο μου, θα επικεντρωθώ στην πρώτη διαγνωστική ομάδα των διαταραχών, γνωστή και ως Cluster A. Αυτή περιλαμβάνει την παρανοειδή, την σχιζοειδή και τη σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας. Τα άτομα που παρουσιάζουν αυτές τις διαταραχές χαρακτηρίζονται συχνά ως περίεργα και εκκεντρικά.
1) Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας: Έχετε αισθανθεί ποτέ ότι κάποιος σας παρακολουθεί; Τα άτομα με παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας έχουν συχνά υπερβολικά στοιχεία παράνοιας, αισθάνονται ότι όλοι τους ακολουθούν και ότι συνεχώς βρίσκονται σε κίνδυνο. Δεν αναπτύσσουν στενές επαφές με τους άλλους, καθώς φοβούνται ότι θα πληγωθούν και πως οι άλλοι θέλουν μονάχα το κακό τους. Έτσι, τις περισσότερες φορές είναι αρκετά καχύποπτα και δεν εμπιστεύονται τους γύρω τους , ενώ αποδίδουν, σχεδόν πάντα, αρνητικά κίνητρα στη συμπεριφορά τους. Για παράδειγμα , ο γείτονας θέλει πάντα να τα βλάψει, οι κάμερες στο δρόμο πάντα τα παρακολουθούν και οι άνθρωποι που περπατούν στο ίδιο πεζοδρόμιο θέλουν να τα εκμεταλλευτούν. Προκειμένου, λοιπόν, να αντικρούσουν αυτές τις συμπεριφορές των άλλων, αναπτύσσουν τους λεγόμενους “αντισταθμιστικούς” μηχανισμούς, οι οποίοι δεν είναι άλλοι από συμπεριφορές άμυνας και προστασίας του εαυτού τους. Ένας παρανοειδής, δηλαδή, μπορεί να αναπτύξει συμπεριφορές αποφυγής, υπεραγρύπνησης και αποστασιοποίησης από συγγενείς, φίλους και συναδέλφους για να προστατευτεί. Τέλος, τα άτομα αυτά εμφανίζουν αυξημένο άγχος και νευρικότητα. Δεν θα ήταν απίθανο, λοιπόν, να κρατάει κανείς νευρικά και επίμονα τον καφέ του, ώστε να μην τον δηλητηριάσει κάποιος ρίχνοντας κάτι μέσα σε αυτόν, για να τον εκμεταλλευτεί.
2) Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας: Γνωρίζεις κάποιον που προτιμά να μένει μόνος του και να μην αναπτύσσει σχέσεις με τους γύρω του; Τα άτομα με αυτού του είδους τη διαταραχή φέρουν την ιδέα της κοινωνικής απομόνωσης και της μοναχικότητας στον μέγιστο βαθμό. Συνήθως χαρακτηρίζονται από ελάχιστες κοινωνικές σχέσεις, καθώς και από περιορισμένο εύρος συναισθηματικής έκφρασης. Προτιμούν την απομόνωση από τις κοινωνικές επαφές και συχνά φαίνονται ψυχροί και πολύ απόμακροι. Παρ’ όλα αυτά , αδιαφορούν κιόλας για τους επαίνους ή για την κριτική προς το πρόσωπό τους. Στην ουσία, το άτομο φοβάται ότι μέσω της σχέσης του με τους άλλους, θα βιώσει αισθήματα ανικανότητας, ελειμματικότητας και ανεπάρκειας. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που δύσκολα θα εμπλακεί σε μια θεραπευτική σχέση για την θεραπεία της διαταραχής του. Ένας σχιζοειδής, λοιπόν, θα έκανε πολύ άνετα την δουλειά ενός βιβλιοθηκάριου, όπου η μοναχικότητα δεν θα του δημιουργούσε κανένα απολύτως πρόβλημα.
3) Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας: Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή , ομοιάζουν πολύ με τα σχιζοειδή. Όμως, υπάρχει μια πολύ βασική διαφορά μεταξύ τους. Γνωρίζεις κάποιον που πιστεύει σε αρκετά “περίεργα” πράγματα; Σε πνεύματα , στην μαγεία ή σε πράγματα που κατά κάποιο τρόπο θεωρούνται κάπως αλλόκοτα; Ένα από τα χαρακτηριστικά κλειδιά της σχιζότυπης διαταραχής προσωπικότητας είναι αυτό που αποκαλούμε “μαγική σκέψη“. Τα άτομα αυτά συνήθως οδηγούνται σε λανθασμένες συσχετίσεις καθημερινών συμβάντων με εξωτερικά γεγονότα, στα οποία αποδίδουν μια ιδιαίτερη και ασυνήθιστη σημασία , χωρίς ωστόσο να καταλήγουν σε παραληρητικού επιπέδου πεποιθήσεις. Επίσης, η μαγική τους σκέψη μπορεί να οδηγήσει στην αίσθηση ότι έχουν ειδικές δυνάμεις, ότι μπορούν να ελέγξουν μαγικά τους άλλους και ότι αισθάνονται υπερφυσικά φαινόμενα που οι άλλοι δεν μπορούν να αισθανθούν. Έτσι, για παράδειγμα, ένας σχιζότυπος είναι πιθανό να ακούσει κάποιον να ψιθυρίζει στο δωμάτιο ή να προφέρει το όνομά του. Λόγω των χαρακτηριστικών αυτών, συνήθως, αισθάνονται έντονη δυσφορία στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις και εμφανίζουν ποικίλες γνωστικές ή αντιληπτικές διαστρεβλώσεις. Επιπρόσθετα, εμφανίζουν έντονα εκκεντρική συμπεριφορά. Έχουν περίεργη εμφάνιση και ομιλία, παράδοξες σκέψεις, ενώ μπορεί να εμφανίσουν υποκλινικά ψυχωσικά συμπτώματα ή βιώματα, όπως ιδέες αναφοράς (πχ. οι ειδήσεις μιλάνε για εκείνα) και παρανοικότητα. Παρ’ όλο, όμως, που ισχυρίζονται ότι είναι δυστυχισμένα λόγω έλλειψης κοινωνικών σχέσεων, η συμπεριφορά τους δείχνει μειωμένη επιθυμία για πολύ στενές επαφές, καθώς βιώνουν έντονο άγχος σε κοινωνικές καταστάσεις και συμπεριφέρονται με τρόπο που οι άλλοι θεωρούν περίεργο και παράξενο.
Τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται παραπάνω δεν έχουν σκοπό να χρησιμοποιηθούν για αυτοδιάγνωση του αναγνώστη. Στόχος είναι να γίνουν πιο κατανοητές οι διαταραχές προσωπικότητας του Cluster A, μέσα από την παρουσίαση της καθημερινότητας των ατόμων με αυτούς τους τύπους διαταραχών.
Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι λόγω της πολυπλοκότητας τους, οι διαταραχές προσωπικότητας εμφανίζουν κάποιες βασικές ιδιαιτερότητες στη θεραπεία τους. Πιο συγκεκριμένα, στην ψυχοθεραπεία έμφαση δίνεται στην τροποποίηση των βασικών πυρηνικών πεποιθήσεων του ατόμου μέσω της αναδόμησης του νοήματος παρελθοντικών εμπειριών. Γι’ αυτό το λόγο, η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει αρκετό χρονικό διάστημα, ενώ διαφέρει απ’την γνωσιακή ψυχοθεραπεία των διαταραχών συμπτωμάτων (πχ. αγχωδών διαταραχών). Η εγκαθίδρυση και η διατήρηση μιας καλής θεραπευτικής σχέσης καθίσταται απαραίτητη , όπως και η συμμετοχή και συμβολή στη θεραπεία των σημαντικών προσώπων της ζωής του θεραπευόμενου.
Τέλος, δεν είναι σπάνιο η όποια ψυχοθεραπευτική παρέμβαση να συνδυαστεί με φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να υπάρξει καλύτερη πρόγνωση της διαταραχής.
Βιβλιογραφία:Ευσταθίου, Ευθυμίου, Χαρίλα. (2014). Γνωσιακή- Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία Διαταραχών Προσωπικότητας. Αθηνα: ΙΕΘΣΦατούρου, Χαλιμούρδας. (2014). Νέες τάσεις στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία. Αθηνα: ΓρηγόρηDSM-5: The Ten Personality Disorders: Cluster A (mentalhelp.net)Photos:What Living With Schizotypal Personality Disorder Is Like | The MightyParanoid Personality Disorder by CHoldsworth on DeviantArt
