Η εφηβεία σαν αναπτυξιακό στάδιο χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα μεταβατικό .Ο δρόμος προς την ενηλικίωση πολλές φορές δεν είναι ομαλός και συνοδεύεται από μια πληθώρα έντονων και αντιφατικών συναισθημάτων .Αυτές οι συναισθηματικές μεταπτώσεις σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες είναι δυνατόν να επιφέρουν μια συμπεριφορά παρορμητική – επικίνδυνη που χρήζει διερεύνησης . Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι αυτοτραυματισμοί οι οποίοι είναι ιδιαίτερα συχνοί στην εν λόγω ηλικιακή ομάδα . Ακόμα κι αν σε κάποιους μοιάζει αδιανόητο πως η πρόκληση κακού στον εαυτό μπορεί να είναι σκόπιμη και να συνοδεύεται από αισθήματα ανακούφισης , είναι γεγονός πως υφίσταται σε ένα μεγάλο ποσοστό.
Τι είναι αυτοτραυματισμός ;
O αυτοτραυματισμός αποτελεί μια εκούσια πράξη σωματικής βλάβης χωρίς να συνοδεύεται από την πρόθεση για αυτοκτονία .Παρ όλα αυτά ακόμη κι αν η πρόθεση δεν είναι ο θάνατος μπορεί να αποβεί μια ιδιαίτερα επικίνδυνη πράξη για την υγεία του εφήβου τόσο την σωματική όσο και την ψυχική. Συγκεκριμένα οι έφηβοι που έχουν αυτή την αυτοτραυματική διάθεση τις περισσότερες φορές επιλέγουν να κόψουν τον εαυτό τους (ιδιαίτερα το σημείο των χεριών) με αιχμηρά αντικείμενα ,να καίνε σημεία του σώματος , να εμποδίζουν πληγές να επουλωθούν , να τραβούν τα μαλλιά τους , να δαγκώνονται ακόμη και να αυτοδηλητηριάζονται με υπερβολικές δόσεις φαρμακευτικών σκευασμάτων.
Διαχωρισμός αυτοτραυματισμού από αυτοκτονικότητα
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διαχωρίσουμε τον αυτοτραυματισμό σαν φαινόμενο από την αυτοκτονικότητα και τον αυτοκτονικό ιδεασμό .Οι αυτοτραυματισμοί αποτελούν για τους εφήβους μια παράδοξη συνήθεια ‘’αποφόρτισης’’ και έκφρασης .Δεν έχουν στόχο μέσα από αυτή τη διαδικασία να βάλουν τέλος στην ζωή τους. Στόχος τις περισσότερες φορές είναι αυτό το αίσθημα πόνου κατά τη διαδικασία του τραυματισμού .Βέβαια συχνά αυτοί οι τραυματισμοί μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή βλάβη στο άτομο .Στον αντίποδα σκοπός της αυτοκτονικότητας και της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς που συνοδεύει είναι η αφαίρεση της ζωής. Όμως να σημειωθεί ότι δεν χωρά εφησυχασμός καθώς ο έφηβος που αυτοτραυματίζεται έχει πιθανότητες να βάλει τέλος στη ζωή του. Αυτό συμβαίνει καθώς εξοικειώνεται με την διαδικασία του αυτοτραυματισμού και μη προκαλώντας του φόβο χάνει εντελώς τον έλεγχο .
Πώς νιώθει το άτομο όταν αυτοτραυματίζεται – Αίτια συμπεριφοράς
Ένα συχνό χαρακτηριστικό των εφήβων είναι ότι αποφεύγουν να επικοινωνήσουν στους σημαντικούς άλλους αυτό που τους προβληματίζει επειδή θεωρούν ότι δε θα είναι σε θέση να τους καταλάβουν ή επειδή νιώθουν ότι αδυνατούν να το συγκεκριμενοποιήσουν και να το περιγράψουν με λόγια .Επομένως η εξωτερίκευση του ψυχικού πόνου όταν δε γίνεται μέσα από την συζήτηση γίνεται μέσα από εκδορές που προκαλούν στο σώμα τους .Έτσι με αυτόν τον παράδοξο τρόπο επιλέγουν να κάνουν απτό το συναίσθημά τους και να του δώσουν μια μορφή. Στα πλαίσια της ανικανότητας έκφρασης του ψυχικού πόνου ίσως ο αυτοτραυματισμός αποτελεί μια ασυνείδητη ή συνειδητή κραυγή βοήθειας του παιδιού .Εν ολίγοις ενδέχεται να χρησιμοποιεί τον συγκεκριμένο τρόπο για να κάνει αντιληπτό στους σημαντικούς άλλους πως κάτι δεν πάει καλά. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο ένας έφηβος καταφεύγει στον αυτοτραυματισμό είναι γιατί επιδιώκει την αυτοτιμωρία του με αυτόν τον τρόπο .Τα αισθήματα ενοχής είναι ιδιαίτερα συχνά κατά την εφηβική ηλικία .Ένας έφηβός μπορεί να νιώθει ενοχή για την σεξουαλικότητά του ή ακόμη για τον επικείμενο χωρισμό των γονιών του .Επιδιώκει λοιπόν να προκαλέσει πόνο στον εαυτό του μέσα από τους αυτοτραυματισμούς .Επιπρόσθετα ενδεχομένως να αυτοτραυματίζεται γιατί θεωρεί ότι είναι ένας τρόπος να αποδείξει ότι έχει τον έλεγχο του σώματος του και μπορεί να κάνει ότι θέλει με αυτό . Η ανάγκη του να αποδείξει κάτι τέτοιο όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό μπορεί να υποδεικνύει έντονη παθολογία στο πλαίσιο του παιδιού .Ακόμη μπορεί να νιώθει ότι αυτή η συμπεριφορά θα τον γεμίσει ηδονή και θα ανεβάσει την αδρεναλίνη του . Ο αυτοτραυματισμός με τέτοιο κίνητρο υφίσταται στους εφήβους που βιώνουν ένα συναισθηματικό κενό.
Προειδοποιητικά σημάδια αυτοτραυματισμών
Ο αυτοτραυματισμός ακόμα κι αν τις περισσότερες φορές δεν απειλεί τη ζωή του ατόμου καθρεφτίζει μια αμέριστη θλίψη και παγιδευμένα συναισθήματα .Κάποιες φορές οι γονείς δεν έχουν γνώση ότι το παιδί αυτοτραυματίζεται γεγονός που πιθανόν να επιφέρει κινδύνους .Επομένως είναι πολύ σημαντικό οι οικείοι του εφήβου να παρατηρούν την συμπεριφορά του για να είναι σε θέση να δράσουν άμεσα .Κάποια σημάδια που μπορεί να συνδέονται με αυτοτραυματισμούς είναι τα παρακάτω :
- Εμφάνιση αναπτήρων , ξυραφιών και αιχμηρών αντικειμένων μέσα στα πράγματα του ατόμου
- Ρούχα που καλύπτουν όλο το σώμα ακόμα και τις ζεστές ημέρες
- Ουλές και εγκαύματα στο σώμα που αποδίδονται διαρκώς σε ατυχήματα
- Δυσκολία στην διαχείριση-εξωτερίκευση των συναισθημάτων
Τι να κάνω αν ανακαλύψω πως το παιδί μου αυτοτραυματίζεται
Όταν ένας γονιός έρθει πρώτη φορά αντιμέτωπος με τον αυτοτραυματισμό του παιδιού του το πιο πιθανό είναι να σοκαριστεί και να αντιδράσει παρορμητικά. Σε κάθε περίπτωση είναι μείζονος σημασίας να αποφευχθούν οι ακραίες αντιδράσεις και να υπάρχει μια σωστή ενημέρωση γύρω από το θέμα από κάποιον ειδικό .Γενικότερα
- Αποφύγετε το αποδίδεται ευθύνες στον εαυτό σας όταν διαπιστώσετε τον αυτοτραυματισμό του παιδιού ( Κάτι τέτοιο δε θα βοηθήσει και θα επιφέρει μεγαλύτερη ένταση )
- Αφουγκραστείτε το παιδί και τι έχει να σας επικοινωνήσει .Μέσα από τους αυτοτραυματισμούς πιθανότατα αναζητά ένα τρόπο να εκφραστεί και να σας κάνει φανερό το μέσα του .Επικεντρωθείτε στο μήνυμα του παιδιού και στην μεταξύ σας σχέση.
- Αναζητήστε εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης και εκτόνωσης για το παιδί που δε θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του όπως είναι η ενασχόληση με τις τέχνες
- Μην υποβιβάζεται την σημασία του αυτοτραυματισμού αποδίδοντας την σαν ένα ‘’παράδοξο’’ της εφηβικής ηλικίας καθώς μπορεί να υποδεικνύει τεράστια ψυχική οδύνη
- Δείξτε στο παιδί ότι είστε εκεί για να αποτελείται κοινωνό του ο τι συμβαίνει και όχι για να το κρίνεται
‘’Αφού ο αυτοτραυματισμός με βοηθά γιατί να τον σταματήσω;’’Tι συζητάω με ένα παιδί που αυτοτραυματίζεται ;
Στο πλαίσιο της σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ παιδιού και γονέα θα πρέπει να καλλιεργείται το έδαφος για συζητήσεις με γνώμονα την αποδοχή .Σε μια παρότρυνση όμως των γονιών να κάνουν το παιδί να μιλήσει για το φαινόμενο του αυτοτραυματισμού (όταν το ανακαλύψουν) πιθανόν να έρθουν αντιμέτωποι με μια άρνηση για διεξοδική αναφορά σε αυτό και την τάση να μειώνει την αξία του χαρακτηρίζοντάς αυτό που κάνει ως κάτι μη ικανό να προκαλέσει προβληματισμό και συζήτηση. Κάποιες κατευθυντήριες γραμμές διαχείρισης αυτής της παγιωμένης κατάστασης θα μπορούσαν να είναι:
- Η βλάβη που μπορείς να προκαλέσεις στο σώμα σου ενδεχομένως είναι μεγαλύτερη από αύτη που φαντάζεσαι
- Ακόμη κι αν θεωρείς ότι σε βοηθάει αυτός ο τρόπος σίγουρα θα έχεις παρατηρήσει ότι η ανακούφιση που νιώθεις δεν κρατάει πολύ. Υπάρχουν πιο αποτελεσματικοί τρόποι να αποφορτιστείς και είμαι εδώ για να σε βοηθήσω να τους ανακαλύψεις
- Η πρόθεση σου ίσως είναι να έχεις τον έλεγχο του σώματός σου αλλά βλέπω ότι ο αυτοτραυματισμός είναι αυτός που σε ελέγχει καθώς έχει γίνει μια συνήθεια εξάρτησης
- Το γεγονός ότι θες να αποκρύψεις αυτή την συμπεριφορά σημαίνει ότι ντρέπεσαι γι’ αυτή ή φοβάσαι ότι θα σε αναγκάσουν να την σταματήσεις .Φαντάζομαι ότι είναι πολύ ψυχοφθόρο να κρύβεσαι συνεχώς από όλους. Είναι κάτι που μπορεί να σε εμποδίζει να κάνεις φίλους .
Βιβλιογραφία
Hu, T., & Watson, W. (2018). Nonsuicidal self-injury in an adolescent patient. Canadian family physician Medecin de famille canadien, 64(3), 192–194 PMCID: PMC5851392
Muehlenkamp, J., Walsh, B., & McDade, M. (2009). Preventing Non-Suicidal Self-Injury in Adolescents: The Signs of Self-Injury Program. Journal Of Youth And Adolescence, 39(3), 306-314. doi: 10.1007/s10964-009-9450-8
Plener, P., Kaess, M., Schmahl, C., Pollak, S., Fegert, J., & Brown, R. (2018). Nonsuicidal Self-Injury in Adolescents. Deutsches Aerzteblatt Online. doi: 10.3238/arztebl.2018.0023
