Κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου διενεργείται η Παγκόσμια Ημέρα Αυτισμού (World Autism Awareness Day) που έχει υιοθετηθεί με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ από τις 18 Δεκεμβρίου του 2007. Αυτό είχε ως σκοπό την ευαισθητοποίηση για τον Αυτισμό καθώς και τις κινήσεις που πρέπει να γίνουν για την ομαλή ένταξη των αυτιστικών ατόμων στην κοινωνία.
- Αυτισμός και φάσμα του Αυτισμού
Ο όρος «αυτισμός» προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «εαυτός» και υποδηλώνει την απομόνωση ενός ατόμου στον εαυτό του. Ο αυτισμός αποτελεί μια βιολογική προσδιορισμένη διάχυτη αναπτυξιακή ή καθολική διαταραχή και είναι ισόβια (ΔΑΔ) (Peeters, 2000). Στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές ανήκει και το φάσμα του αυτισμού, γνωστό σήμερα κι ως αυτιστικό φάσμα (ΔΑΦ), το οποίο περιλαμβάνει:
- Τον αυτισμό.
- Το σύνδρομο Asperger ή αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας.
- Το σύνδρομο Rett.
- Την παιδική αποδιοργανωτική διαταραχή, καθώς και τις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές μη προσδιοριζόμενες αλλιώς (American Psychiatric Association, 2013).
- Η συχνότητα και τα αίτια εμφάνισης
Ο αυτισμός προκαλείται από πολυπαραγοντικές αναπτυξιακές δυσλειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος. Τα αίτια εμφάνισής του δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί (Heward, 2011). Τελευταία έχει σημειωθεί μεγάλη αλλαγή στα επιδημιολογικά δεδομένα του αυτισμού, με την αναγνώριση μιας ποικιλίας μορφών που εντάσσονται στο αυτιστικό φάσμα. Συναντάται περισσότερο στα αγόρια, σε αναλογία περίπου 3-4 αγόρια προς 1 κορίτσι. Υπολογίζεται πως το 16,8/ 10.000 των ανθρώπων έχουν αυτισμό. Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως υπάρχουν περίπου 5.000 παιδιά αλλά και ενήλικες με κλασικό αυτισμό (Βογινδρούκας & Καλομοίρης, 2007).
- Διάγνωση και χαρακτηριστικά του αυτισμού
Η διάγνωση του αυτισμού πρέπει να γίνει έγκαιρα από καταρτισμένη διεπιστημονική ομάδα που απαρτίζεται από:
- Ψυχολόγο.
- Παιδοψυχίατρο.
- Εργοθεραπευτή.
- Λογοθεραπευτή.
- Ειδικό παιδαγωγό και
- Κοινωνικό λειτουργό. Η διάγνωση πρέπει να πραγματοποιηθεί με προσοχή, καθώς παρατηρείται μεγάλη συννοσηρότητα του αυτισμού με άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, συνήθως με:
- Νοητική υστέρηση.
- Κώφωση.
- Τύφλωση.
- Διάσπαση προσοχής – υπερκινητικότα. Μια λανθασμένη διάγνωση οδηγεί σε λανθασμένη παρέμβαση (Γκονέλα, 2008).
Οι δυσκολίες του αυτισμού κατηγοριοποιούνται
- Γνωστική.
- Συναισθηματική και
- Κοινωνική περιοχή.
Στη γνωστική περιοχή καταγράφονται η αδυναμία του παιδιού να κατανοεί το χιούμορ, τη μεταφορική σημασία της γλώσσας και την ειρωνεία, η επαναλαμβανόμενη ομιλία για το ίδιο θέμα, η μεγάλη δυσκολία σε ακαδημαϊκό επίπεδα, μη ανταπόκριση σε ερεθίσματα για μάθηση και επικέντρωση της προσοχής σε άσχετα ερεθίσματα (Μισαηλίδη& Παπούδη, 2017). Επιπροσθέτως, παρατηρούνται καλή μηχανική μνήμη, προβλήματα στην κατανόηση και επίλυση προβλημάτων, επαναληπτικές και στερεότυπες συμπεριφορές, εμμονή στο αμετάβλητο, καθώς και προσκόλληση σε καθημερινές συνήθειες (Rapin & Dunn,2003).
Βασικό γνώρισμα του αυτισμού στη συναισθηματική διαταραχή είναι η δυσκολία της ενσυναίσθησης, της αδυναμίας δηλαδή κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων (Baron-Cohen,2001). Το άτομο με αυτισμό βρίσκεται σε ευάλωτη θέση, λόγω της χαμηλής αυτοπεποίθησης, αυτοκτίμησης και αυτοεικόνας. Επίσης, σύγχυση προκαλούν οι δυνατοί ήχοι, οι έντονες μυρωδιές και τα φώτα (Happé,2003).
Στον κοινωνικό τομέα χαρακτηριστικό γνώρισμα αποτελεί η έκπτωση στους κοινωνικούς τομείς, συγκεκριμένα η αποφυγή κάθε είδους επαφής, σωματική και βλεμματική, αδυναμία κατανόησης της στάσης του σώματος,των εκφράσεων και των χειρονομιών (Σταθοπούλου, 2016). Τέλος, παρατηρείται δυσκολία ρύθμισης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, έναρξης και διατήρησης διαλόγου και επισύναψης φιλικών σχέσεων (Attwood, 2000).
- Θεραπεία του αυτισμού
Δεν έχει βρεθεί κάποια θεραπεία που να αντιμετωπίζει τον αυτισμό. Ωστόσο, ο αυτισμός, και ιδιαίτερα ο αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας, με έγκυρη και έγκαιρη διάγνωση, κατάλληλη παρέμβαση, συστηματική παρατήρηση και αποκωδικοποίηση της συμπεριφοράς μπορεί να περιοριστεί, να μειωθεί ακόμη και να αντιμετωπιστεί ως ένα βαθμό (Καλύβα, 2005).
- Παρεμβατικά Προγράμματα
- Μέθοδος TEACCH
- Kοινωνικές Ιστορίες
- Εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς (ΕΑΣ)
- Ανάλυση έργου ή δραστηριότητας
Κάθε παιδί με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες έχει δικαίωμα πρόσβασης στη θεραπευτική αντιμετώπιση, ώστε να προωθήσει την προσωπική του εξέλιξη. Έχουν σχεδιαστεί ποικίλες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, που συμβάλουν στον περιορισμό ακόμη και στην εξάλειψη των συμπτωμάτων (Ganz, 2007). Τα προγράμματα πρέπει να είναι ειδικά σχεδιασμένα και εξατομικευμένα και να προσαρμόζονται στις ανάγκες, ιδιαιτερότητες και στα ταλέντα κάθε παιδιού που χρίζει ειδικής εκπαιδευτικής υποστήριξης (Γενά, 2002).
- Αρκετά αποτελεσματικό στην περίπτωση του αυτισμού είναι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Communication Handicapped Children) (Κουτουμάνος, 2005). Στοχεύει στη μεγιστοποίηση των ικανοτήτων του παιδιού, με δομημένη διδασκαλία και με τη βελτίωση του περιβάλλοντα χώρου που ζει (Carnahan, Hume, Clarke & Borders, 2009).
- Μια εξίσου σημαντική δραστηριότητα για τη διδασκαλία των κοινωνικών συμπεριφορών είναι οι κοινωνικές ιστορίες, που σχεδιάζονται σύμφωνα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Αποτελούνται από οπτικά ερεθίσματα. Κάθε εικόνα αποτελείται από μια απλή πρόταση (Gray & White, 2003). Στοχεύουν στην κατανόηση κοινωνικών καταστάσεων και στην ερμηνεία συμπεριφορών που μπορεί να συναντήσει στη ζωή του ένα άτομο με αυτισμό (Bledsoe, Myles & Simpson, 2003).
- Μια άλλη εξατομικευμένη παρέμβαση αποτελεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ABA-Lovaas (Lovaas’ Applied Behavioural Analysis ή Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς) (Lovaas, 1987). Πρόκειται για μια διαδικασία κατανόησης και αξιολόγησης της συμπεριφοράς του ανθρώπου και εξάλειψης στερεοτυπιών. Απώτερος στόχος είναι η εκμάθηση τεχνικών για την υιοθέτηση της επιθυμητής συμπεριφοράς και την εξασφάλιση της λειτουργικότητας του ανθρώπου, όπως είναι η σταδιακή διαμόρφωση της συμπεριφοράς και η παροχή πλούσιων ερεθισμάτων και κινήτρων για μάθηση (Wilczynski, Menousek, Hunter & Mudgal, 2007).
- Άλλη μια σημαντική τεχνική είναι η ανάλυση έργου ή δραστηριότητας. Στόχος της παρέμβασης αυτής είναι η απλοποίηση των δραστηριοτήτων και συμπεριφορών σε απλά βήματα, διδάσκοντάς τα με τη σειρά, βήμα- βήμα με κατανοητό προς αυτούς τρόπο (Howard, Sparkman, Cohen, Green & Stanislaw, 2005).
Καταληκτικά, διερευνώντας τη φύση και την πολυπλοκότητα της διαταραχής του αυτισμού γίνεται κατανοητό πως δεν υπάρχει μια και μοναδική λύση στο αίνιγμα που προκαλεί ο αυτισμός (Μαυροπούλου, 2007). Μέσα όμως από την εξειδικευμένη εκπαίδευση/βοήθεια των επαγγελματιών υγείας τα παιδιά μπορούν να λειτουργούν καλύτερα στο περιβάλλον τους.
Πηγές:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (fifth ed.). DSM-5TM Washington, DC: American Psychiatric Association.
Attwood, T. (2000). Strategies for improving the social interaction of children with Asperger syndrome. Autism. 4, 85–100.
Βογινδρούκας, Ι. & Καλομοίρης, Κ. (2007). Αυτισμός: Θέσεις και Προσεγγίσεις. Θεσσαλονίκη: Π.Σ.Λ.-Ταξιδευτής.
Baron-Cohen, S. (2001). Theory of mind in normal development and autism. Prisme, 34(1), 74-183.
Bledsoe, R., Myles, B. S., & Simpson, R. (2003). Use of a Social Story intervention to improve mealtime skills of an adolescent with Asperger Syndrome. Autism, 7, 289–295.
Γενά, Α. (2002). Αυτισμός και διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές: αξιολόγηση, διάγνωση και αντιμετώπιση. Αθήνα: αυτοέκδοση.
Γκονέλα, Ε. Χ. (2008). Αυτισμός. Αίνιγμα και Πραγματικότητα. Αθήνα: Οδυσσέας.
Carnahan, C. R., Hume, K., Clarke, L., & Borders, C. (2009). Using structured work systems to promote independence and engagement for students with autism spectrum disorders. Teaching Exceptional Children, 41(4), 6-14.
Ganz, J. B. (2007). Classroom structuring methods and strategies for children and youth with autism spectrum disorders. Exceptionality, 15(4), 249-260.
Gray, C., & White, A. L. (2003). Κοινωνική Προσαρμογή, Πρακτικός οδηγός για αυτιστικά παιδιά και παιδιά με σύνδρομο Asperger. Αθήνα: Σαββάλας.
Happé, F. (2003) (Μτφρ., Εισαγωγή, Επιμέλεια, Γλωσσάρι, Συμπληρωματική βιβλιογραφία, Κλίμακες Διάγνωσης και Αξιολόγησης: Δ Στασινός). Αυτισμός: Σύγχρονη ψυχολογική θεώρηση. Αθήνα: Gutenberg.
Heward, W. L. (2011). Παιδιά με ειδικές ανάγκες. Μία εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση. Στο Α. Δαβάζογλου & Κ. Κόκκινος (Επιμ.), Αθήνα: Τόπος.
Howard, J. S., Sparkman, C. R., Cohen, H. G., Green, G., & Stanislaw, H. A. (2005). A comparison of intensive behavior analytic and eclectic treatments for young children with autism, Research in Developmental Disabilities, 26, 359-383.
Καλύβα, Ε. (2005). Αυτισμός: Εκπαιδευτικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
Κουτουμάνος, Α. (2005). Τα 4 βασικά Στοιχεία του TEACCH. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2018 από https://www.noesi.gr/book/intervention/teacch
Lovaas, O. I. (1987). Behavioral treatment and normal educational and intellectual functioning in young autistic children. Journal of consulting and clinical psychology, 55(1), 3.
Μαυροπούλου, Σ. (2007). Η εκπαιδευτική ένταξη σε σχολείο και η μετάβαση σε χώρο εργασίας για τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού: Θεωρητικά ζητήματα και εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Βόλος: Εκδόσεις Γράφημα.
Μισαηλίδη, Π., & Παπούδη, Δ. (2017). Έκφραση, αντίληψη και κατανόηση συναισθημάτων στον αυτισμό: Ψυχολογικά και νευροβιολογικά ευρήματα. Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, 14(54).
Peeters, T. (2000). The role of training in developing services for persons with autism and their families. International Journal of Mental Health, 29(2), 44-59.
Rapin, I., & Dunn, M. (2003). Update on the language disorders of individuals on the autistic spectrum. Brain and development, 25(3), 166-172.
Σταθοπούλου, Α. (2016). Ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων παιδιών με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας και σύνδρομο Αsperger μέσω των κοινωνικών ιστοριών. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2014(2), 631-639.
Wilczynski, S. M., Menousek, K., Hunter, M., & Mudgal, D. (2007). Individualized education programs for youth with autism spectrum disorders. Psychology in the Schools, 44(7), 653-666.
