Λίγα λόγια για το τι είναι άνοια:
Η άνοια είναι ένα χρόνιο και επίκτητο σύνδρομο διανοητικής διαταραχής. Σύμφωνα με το DSM-5 η άνοια διακρίνεται σε Μείζονα Νευρογνωστική Διαταραχή και σε Ήπια Νευρογνωστική Διαταραχή. Η Μείζονα Νευρογνωστική Διαταραχή ορίζεται ως ένδειξη σημαντικής γνωστικής έκπτωσης από ένα προηγούμενο επίπεδο επίδοσης σύμφωνα με τις προσωπικές ανησυχίες του ασθενούς, ο οποίος μπορεί να προσφέρει τις περισσότερες πληροφορίες στον κλινικό, και τη μείωση της νευρογνωστικης επίδοσης η οποία συνήθως ορίζεται ως επίδοση της τάξης των δύο ή περισσότερων τυπικών αποκλίσεων κάτω από τις κατάλληλες κανονιστικές σταθερές σύγκρισης σε δοκιμασίες που χορηγούνται σε μια νευροψυχολογική αξιολόγηση η σε μια αντίστοιχη κλινική αξιολόγηση. Τα γνωστικά ελλείματα πρέπει να είναι τόσο σημαντικά ώστε να παρεμβαίνουν στην ικανότητα του ασθενούς να λειτουργεί ανεξάρτητα και δεν πρέπει να οφείλονται σε κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Με αυτό τον τρόπο ορίζεται και η Ήπια Νευρογνωστική Διαταραχή, βέβαια τα άτομα με αυτή την διαταραχή έχουν ήπια γνωστική έκπτωση και έχουν την ικανότητα να λειτουργούν ανεξάρτητα (DSM-5).
Εξαιτίας του ότι η άνοια είναι μια νόσος που βαίνει βαθμιαία και επειδή δεν υπάρχει θεραπεία της νόσου, το ψυχολογικό, το πρακτικό και το οικονομικό βάρος των φροντιστών ανοϊκών ασθενών είναι βαρύ και πολύπλευρο. Οι φροντιστές επιλαμβάνονται διάφορους ρόλους ενώπιον του ανοϊκού ασθενή: τον προστατεύουν, είναι φίλοι και σύντροφοι και φέρουν το βάρος της λήψης αποφάσεων, ενώ κάποιες φορές γίνονται ακόμα και «εχθροί» του και κατ’ επέκτασιν δέκτες αποδοκιμασιών και επιθετικών συμπεριφορών.
Μέτρα Φροντίδας και προστασίας ανοϊκών ατόμων:
Η φροντίδα των ανθρώπων σε οποιοδήποτε στάδιο άνοιας απαιτεί δεξιότητα, ευαισθησία και εμπειρία συναγερμού. Γι΄αυτό τον λόγο οι φροντιστές θα πρέπει να πάρουν κάποια μέτρα τα οποία θα βοηθήσουν στην φροντίδα αλλά και στην ασφάλεια των ανοϊκών ασθενών.
Μέσα στο σπίτι:
- Αναρτήστε έναν βοηθητικό πίνακα με τηλέφωνα πρώτης ανάγκης και τη διεύθυνση του σπιτιού.
- Τοποθετήστε ανιχνευτές φωτιάς για να προληφθεί μια τέτοια δύσκολη κατάσταση.
- Τα δωμάτια θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό περισσότερο φωτεινά.
- Καλύψτε τις πρίζες με καπάκια.
- Εάν το σπίτι έχει σκάλες, θα πρέπει να υπάρχουν κάγκελα για την αποφυγή κάποιου ατυχήματος.
Εξωτερικός χώρος του σπιτιού:
- Προσέξτε οι σκάλες να είναι σε άριστη κατάσταση για να αποφευχθεί κάποιο ατύχημα.
- Εξετάστε το ενδεχόμενο τοποθέτησης κάποιας ράμπας για την διευκόλυνση του ανοϊκού ατόμου.
- Τοποθετήστε στην είσοδο του σπιτιού μια καρέκλα ώστε να κάθεται ο ασθενής όταν χρειάζεται.
- Εάν έχει βαριά μορφή άνοιας να πηγαίνετε πάντα μαζί του στις βόλτες και να κλειδώνεται τις πόρτες για να αποφευχθεί ο κίνδυνος να χαθεί ο ασθενής.
Κουζίνα:
- Κλειδώνετε τα ντουλάπια στα οποία υπάρχουν ευπαθή προϊόντα.
- Κλείνετε τον διακόπτη της κουζίνας από τον γενικό.
- Μην χρησιμοποιείτε εύφλεκτα υλικά στην κουζίνα.
- Να αφήνετε το φως της κουζίνας ανοιχτό το βράδυ.
Υπνοδωμάτιο ανοϊκού ασθενή:
- Τοποθετήστε ένα μικρό διακριτικό νυχτερινό φως.
- Τοποθετήστε ένα σύστημα ενδοεπικοινωνίας (για μωρά).
- Τοποθετήστε κάγκελα στο κρεβάτι και μετακινήστε το προς τον τοίχο για να αποφευχθεί κάποια πτώση.
- Απομακρύνεται αντικείμενα τα οποία εμποδίζουν την μετακίνηση του ασθενή.
Τουαλέτα:
- Μην αφήσετε ποτέ μόνο στην τουαλέτα ασθενή με προχωρημένη άνοια καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να χτυπήσει ή να κλειδωθεί στο μπάνιο.
- Εγκαταστήστε λαβές χεριού στην ντουζιέρα.
- Τοποθετήστε σκαμπό στην ντουζιέρα.
- Τοποθετήστε φως νύχτας.
- Καλύψτε τις πρίζες.
Είναι πολύ σημαντικό και για τον πάσχοντα αλλά και για την οικογένεια του να διατηρήσουν τους φυσιολογικούς ρυθμούς της ζωής τους όσο αυτό είναι εφικτό. Η ύπαρξη ρουτίνας είναι σημαντική για τις καθιερωμένες ανάγκες του πάσχοντα. Ακόμη, πολύ σημαντικό είναι να μην υπάρχουν συγκρούσεις καθώς δημιουργούν στρες στον πάσχοντα αλλά και στον ίδιο τον φροντιστή. Η διατήρηση της αυτονομίας του ατόμου για όσο δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα, βοηθάει πολύ στην καθημερινότητα και προσδίδει αυτονομία στον πάσχοντα.
Διαταραχές ύπνου σε ανοϊκά άτομα
Οι διαταραχές του ύπνου είναι πολύ συχνές στην άνοια. Έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη διαταραχή του νυχτερινού ύπνου σε άτομα με άνοια απ’ ότι σε υγιείς ηλικιωμένους. Η μείωση του ύπνου και η αύξηση των αφυπνίσεων κατά την διάρκεια της νύχτας οφείλεται στην βαρύτητα της άνοιας.
Τα συμπτώματα τα οποία παρατηρούνται σε ανοϊκούς ασθενείς είναι:
- μειωμένος συνολικός χρόνος ύπνου
- αντιστροφή των μοτίβων ύπνου – εγρήγορσης
- αυξημένοι ύπνοι κατά τη διάρκεια της ημέρας
- καθυστέρηση της έναρξης του ύπνου
- διαταραχές της αρχιτεκτονικής ύπνου
- αυξημένες αφυπνίσεις νωρίς το πρωί
- κατακερματισμός του νυχτερινού ύπνου
- μειωμένη απόδοση του ύπνου
- μειωμένος ύπνος βραδέων κυμάτων
- μειωμένος ύπνος REM
Οι διαταραχές στον ύπνο εκτός από τον ασθενή κουράζουν και τον φροντιστή, γι’ αυτό και ο φροντιστής θα πρέπει να ενισχύσει τις δραστηριότητες του ανοϊκού ασθενή και να τον αποτρέπει να κοιμάται το μεσημέρι. Αυτή είναι μια μη φαρμακευτική παρέμβαση η οποία μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, εάν τα συμπτώματα δεν υποχωρήσουν τότε θα πρέπει να καταφύγουν σε κάποια φαρμακευτική θεραπεία η οποία θα βοηθήσει τον ασθενή να ρυθμίσει τον ύπνο του.
Βέβαια, κάποια δεδομένα ορισμένων ερευνών έχουν καταδείξει ότι άτομα τα οποία είναι κοινωνικά δραστήρια, διατηρούν ικανοποιητικά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας (πχ καθημερινό περπάτημα), συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες (πχ λύνουν σταυρόλεξα) και φροντίζουν η διατροφή τους να είναι μεσογειακή δεν έχουν συμπτώματα διαταραχής ύπνου και παραμένουν σε ένα καλό γνωστικό επίπεδο σε σχέση με άλλα άτομα τα οποία δεν καταφεύγουν στα παραπάνω.
Βιβλιογραφία
Άνοια, παρέμβαση στην κοινότητα. Εγχειρίδιο φροντιστών με άνοια. Εταιρεία Αλτσχάιμερ Αθηνών.
Γκοτζαμάνης, Κ. (2015). Διαγνωστικά κριτήρια από DSM-5. Αθήνα: Λίτσας Ιατρικές Εκδόσεις.
Braak, H., & Braak, E. (1991). Neuropathological stageing of Alzheimer-related changes. Acta neuropathologica, 82(4), 239-259.
Καλημέρης, Σ. Άνοια. Kalimeristherapist.com
Kinnunen, K. M., Vikhanova, A., & Livingston, G. (2017). The management of sleep disorders in dementia: an update. Current opinion in psychiatry, 30(6), 491-497.
Kolb, B & Whishaw Ian Q. (2018). Βασικές Αρχές Νευροψυχολογίας του Ανθρώπου. Αθήνα, εκδόσεις Gutenberg.