Τί είναι η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας;
Η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας (Antisocial Personality Disorder), αφορά ένα μακρό ιστορικό περιφρόνησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων, που εκδηλώνεται μέσω ανεύθυνης και χωρίς ενοχές συμπεριφοράς, αδιαφορίας για το νόμο και παράνομης συμπεριφοράς, αδυναμίας για σταθερή εργασία, εκμετάλλευσης και χειραγώγησης τρίτων για προσωπικό όφελος, εξαπάτησης τρίτων καθώς και αδυναμίας διαμόρφωσης σταθερών σχέσεων.
Συνήθως σχετίζεται αλλά δεν είναι αυστηρά συνώνυμη με την εγκληματικότητα, ενώ αποτελεί έναν πρόσφατο σχετικά όρο για τη διαταραχή της προσωπικότητας που παλαιότερα λέγονταν «ψυχοπαθητική», «κοινωνιοπαθητική» ή «δυσκοινωνική».
Βασικά χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι η απουσία ενοχής, η γοητεία και η ικανότητα χειραγώγησης συνδυαστικά με την έλλειψη συνέπειας του αισθήματος ευθύνης και αδυναμίας του ατόμου να μάθει από τις εμπειρίας και τα λάθη του.
Άτομα με αυτή τη διαταραχή αυτή αρχίζουν την αντικοινωνική συμπεριφορά τους πριν την ηλικία των 15 ετών οπότε και παρουσιάζουν κάποια από τα συμπρώματα της Διαταραχής Διαγωγής , δηλαδή επιθετικότητα προς ανθρώπους και ζώα, καταστροφή ιδιοκτησίας, εξαπάτηση ή κλοπές, σοβαρή παραβίαση δικαιωμάτων.
Ως προς την αιτιοπαθολογία της, διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι τόσο οι περιβαλλοντικοί, όσο και οι γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής αυτής. Ο κύριος περιβαλλοντικός παράγοντας φαίνεται να είναι η διαταραγμένη συμπεριφορά κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Κακοποίηση ή παραμέληση του παιδιού, ασταθής και ασυνεπής συμπεριφορά των γονιών προς το παιδί (όσον αφορά την παροχή ζεστασίας, φροντίδας ή επιβολής κανόνων), μπορεί να αυξάνουν την πιθανότητα τόσο για την εμφάνιση Διαταραχής Διαγωγής όσο και την εξέλιξη της σε Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας.
Γενετικά, οι μελέτες έχουν δείξει οτι είναι πιο συχνή στους βιολογικούς συγγενείς πρώτου βαθμού των ατόμων με τη διαταραχή, απ’ότι στο γενικό πληθυσμό. Σε μια οικογένεια που υπάρχει ένα μέλος με τη συγκεκριμένη διαταραχή, τα άρρενα άτομα πιο συχνά αναπτύσσουν είτε Α.Δ.Π είτε Διαταραχή Σχετιζόμενη Με ουσίες, ενώ τα θήλεα πιο συχνά έχουν Σωματοποιητική Διαταραχή. Συγκριτικά ωστόσο με το γενικό πληθυσμό, σε τέτοιες οικογένειες υπάρχει αύξηση του επιπολασμού όλων των προαναφερθέντων διαταραχών τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες. Αντίστοιχα, σε μελέτες με υιοθετημένα άτομα επιδεικνύεται τόσο η συμμετοχή γενετικών όσο και περιβαλλοντικών παραγόντων στην ατιολογία εμφάνισης της διαταραχής. Παιδιά βιολογικά ή υιοθετημένα με γονείς που πληρούν τα κριτήρια Α.Δ.Π. παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Α.Δ.Π, Σωματοποιητικής Διαταραχής και Διαταραχών Σχετιζόμενων Με Ουσίες.
Ψυχοδυναμικά υποστηρίζεται πως άτομα με τη συγκεκριμένη διαταραχή, κατευθύνονται από τις παρορμήσεις τους, με συνοδά ελλείματα του Εγώ αναφορικά με το σχεδιασμό και την κρίση, ενώ υπάρχουν κενά ή ελλείματα του Υπερεγώ, καθιστώντας την συνείδηση με επαρκώς ανεπτυγμένη. Επιπρόσθετα, μέσω της κυριαρχίας των επιθετικών χαρακτηριστικών, είναι σημαντικές οι δυσκολίες στη σχέση με το αντικείμενο, με μία αποτυχία στην ενσυναισθητική κατανόηση, την αγάπη και την βασική εμπιστοσύνη, ενώ τα σύνοδα χαρακτηριστικά είναι ο σαδομαζοχισμός, ο ναρκισσισμός και η κατάθλιψη.
Άτομα με τη συγκεκριμένη διαταραχή συνήθως δεν έρχονται μόνα τους στη θεραπεία και είναι πιο πιθανό να ανευρεθούν σε φυλακές, δικαστήρια κτλπ, ενώ όταν εμφανίζονται σε ψυχιατρικές υπηρεσίες, συχνά προσέρχονται παρά τη θέλησή τους ή για να αποφύγουν νομικές συνέπειες.
Τί ΔΕΝ είναι η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας;
Τη σημερινή εποχή παρόλη την πρόσβαση σε πολλές ψηφιακές πλατφόρμες και υλικό προς μελέτη ανεξαιρέτως κλάδου και αντικειμένου, δυστυχώς εξαιτίας ημιμάθειας ή αμάθειας δημιουργούνται παρερμηνείες φαινομένων, εσφαλμένες πεποιθήσεις γνώσης καθώς και στιγματισμός, ιδίως για ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως αυτό των ψυχικών διαταραχών.
Άτομα με Α.Δ.Π., γνωστά και ως κοινωνιοπαθείς (sociopaths), έχουν την τάση να συμπεριφέρονται χωρίς να συνυπολογίζουν τα δικαιώματα των τρίτων. Ενώ η πλειονότητα των ανθρώπων τείνει να χαρακτηρίζει τα μοναχικά άτομα ως αντικοινωνικά, μια επίσημη διάγνωση Α.Δ.Π. πρέπει να προέρχεται από έναν εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Ενω μερικά άτομα με Α.Δ.Π μπορεί να διαπράξουν βίαια εγκλήματα, είναι εσφαλμένη αντίληψη να πιστεύουμε ότι όλοι όσοι έχουν τέτοια διάγνωση είναι βίαοι εγκληματίες. Άτομα με Α.Δ.Π συχνά χρειάζονται ενθάρρυνση για να αναζητήσουν βοήθεια. Οπότε είναι πάρα πολύ σημαντικό να αναλύσουμε μερικούς μύθους γύρω από τη διαταραχή.
Μύθος #1: Η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας δεν θεραπεύεται.
Λάθος! Η θεραπεία για Α.Δ.Π είναι δύσκολη, αλλά μπορεί να είναι αποτελεσματική.
Οι Διαταραχές Προσωπικότητας, όπως η Α.Δ.Π δεν μπορούν να θεραπευτούν, αλλά η θεραπεία μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα. Αυτό μπορεί να γίνει τόσο φαρμακευτικά όσο και ψυχουρεπευτικά μέσω της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας, της Ομαδικής όσο και της Οικογενειακής Θεραπείας. Ένα εμπόδιο στην θεραπεία επίσης είναι η συννοσηρότητα με κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ οπότε η έγκυρη διάγνωση και παρέμβαση είναι εξίσου σημαντική.
Μύθος #2: Η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας αποτελεί μια δικαιολογία για «κακή» συμπεριφορά.
Λάθος! Τα άτομα με Α.Δ.Π. γνωρίζουν την διαφορά ανάμεσα στο σωστό και το λάθος.
Αναλυτικότερα, έχουν μια ενεργό συνείδηση την οποία ίσως επιλέγουν να αγνοούν. Συνεπώς η διαταραχή δεν είναι δικαιολογία για μια μη αρμοστή συμπεριφορά. Όπως προαναφέρθηκε ενώ πολλά άτομα με Α.Δ.Π. καταλήγουν να έχουν προβλήματα με το νόμο και ενώ το ποσοστό εγκληματικής συμπεριφοράς σε τέτοια άτομα είναι υψηλό, αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι εγκληματίες έχουν Α.Δ.Π.
Μύθος #3: Η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας δεν έχει πρόληψη.
Λάθος! Η πρώιμη αναγνώριση των αντικοινωνικών συμπεριφορών μπορεί να οδηγήσει σε παρέμβαση και σε πιθανή πρόληψη Α.Δ.Π σε μερικά άτομα.
Επιστήμονες μελέτησαν νεαρά παιδιά με ιστορικό αντικοινωνικής συμπεριφοράς και τα ευρήματα έδειξαν πως η παρέμβαση μείωσε την πιθανότητα αυτά τα παιδιά να διατηρήσουν τα αντικοινωνικά αυτά χαρακτηριστικά κατά τα χρόνια της εφηβείας. Ακόμα η παρέμβαση βοήθησε την ικανότητα διαβάσματος.
Αυτό που είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι πως η παρέμβαση για την πρόληψη του Α.Δ.Π δεν περιλάμβανε παιδί με αντικοινωνική συμπεριφορά. Απεναντίας στη συγκεκριμένη μελέτη, οι γονείς ήταν η λύση στην πρόληψη της. Στους γονείς με αντικοινωνικά παιδιά έγινε εκπαίδευση που περιλάμβανε:
- Πώς να παίζεις με τα παιδιά.
- Ποιες είναι κατάλληλες επιβραβεύσεις
- Πώς να ενθαρρύνουν.
- Πώς να βάζεις όρια.
- Πώς να αντιμετωπίζουν την μη τήρηση κανόνων.
Οι μελέτες έδειξαν πως οι εκπαιδευμένοι γονείς παρείχαν καλύτερη επιτήρηση και εξέφραζαν θερμότερα συναισθήματα συγκριτικά με τους γονείς που δεν είχαν εκπαιδευτεί. Άρα η γονεϊκή παρέμβαση μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη της Α.Δ.Π.
Τί βιώνει ένα άτομο με Α.Δ.Π.;
Τα άτομα με τη διαταραχή αυτή δεν νοιάζονται για τους άλλους, είναι κυνικά και περιφρονούν τα αισθήματα, τα δικαιώματα και τον πόνο των άλλων, ενώ συχνά παρουσιάζονται πολύ σίγουρα για τον εαυτό τους, με πολλαπλούς σεξουαλικούς συντρόφους και ιδιαίτερα εκμμεταλευτικά στις σεξουαλικές τους σχέσεις. Σαν γονείς μπορεί ν’αφήσουν τα παιδιά τους να πεινάσουν ή να μην τα φροντίσουν στην αρρώστια τους. Δημιουργούν πολλά χρέη, εξαπατούν, παραβιάζουν κανόνες και μπορεί να τελέσουν πολλά χρόνια φυλακή και πιο συχνά από άλλους ανθρώπους πεθαίνουν νωρίς και με βίαιο τρόπο (π.χ. αυτοκτονία, ατυχήματα, ανθρωποκτονίες.
Μπορεί να βιώσουν δυσφορία, εσωτερική ένταση και καταθλιπτική διάθεση. Σύνοδες Διαταραχές μπορεί να είναι Αγχώδεις και Καταθλιπτικές Διαταραχές, Διαταραχές Σχετιζόμενες Με ουσίες, Σωματοποιητική Διαταραχή, Παθολογική Χαρτοπαιξία και άλλες διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων. Η πορεία της διαταραχής είναι χρόνια, αλλά μπορεί να γίνει λιγότερο εμφανής ή να υφεθεί καθώς το άτομο προχωρά στην ηλικία, ιδιαίτερα μετά τα 40. Η ύφεση αυτή φαίνεται να αφορά κυρίως την εγκληματική συμπεριφορά και σε κάποιο βαθμό και την υπόλοιπη αντικοινωνική συμπεριφορά και την κατάχρηση ουσιών.
Διαγνωστικά Κριτήρια
Τα διαγνωστικά κριτήρια της Αντικοινωνικής Διαταραχής Προσωπικότητας βάσει του κλινικού εγχειριδίου Diagnostic and Statistical Manual Of Mental Disorders (DSM-V) είναι:
Α. Ένα διάχυτο πρότυπο περιφρόνησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων, από την ηλικία των 15 ετών, όπως φαίνεται από τρία (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα:
- Αποτυχία να συμμορφωθεί με κοινωνικές σταθερές που αφορούν τη σύννομη συμπεριφορά, όπως φαίνεται από επανειλημμένα διενεργούμενες πράξεις, οι οποίες αποτελούν λόγο σύλληψης.
- Δολιότητα, όπως φαίνεται από επανειλημμένα ψέματα, χρήση ψευδωνύμων, ή εξαπάτηση άλλων για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση.
- Παρορμητικότητα ή αποτυχία να προγραμματίσει για το μέλλον.
- Ευερεθιστότητα και επιθετικότητα, όπως φαίνεται από επανειλημμένος διαπληκτισμούς ή βιαιοπραγίες.
- Απερίσκεπτη αδιαφορία για την ασφάλεια αυτού και των άλλων.
- Σταθερή ανευθυνότητα, όπως φαίνεται από επαναλαμβανόμεη αποτυχία να διατηρήσει σταθερή εργασιακή συμπεριφορά ή να ανταποκριθεί σε οικονομικές υποχρεώσεις.
- Έλλειψη μεταμέλειας, όπως φαίνεται από το ότι αντιμετωπίζει με αδιαφορία ή εκλογικεύει το γεγονός οτι έχει βλάψει, κακομεταχειριστεί, ή κλέψει άλλους.
Β. Το άτομο είναι τουλάχιστον 18 έτων.
Γ. Υπάρχει η απόδειξη ύπαρξης της Διαταραχής της Διαγωγής με έναρξη πριν από την ηλικία των 15 ετών.
Δ. Η αντικοινωνική συμπεριφορά δεν εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της πορείας Σχιζοφρένειας ή Διπολικής Διαταραχής.
Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου σε περίπτωση που έχω Α.Δ.Π.;
Εάν κάποιο άτομο πάσχει από Α.Δ.Π το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει (με τη βοήθεια και την καθοδήγηση ειδικού), είναι σταδιακά να κατανοήσει και να αναγνωρίσει την φύση της και τα θεμέλια χαρακτηριστικά που την αποτελούν. Όλη αυτή η διαδικασία είναι σίγουρα δύσκολη λόγω της έλλειψης κινητοποίησης και της απροθυμίας να μάθουν από τα λάθη τους, αλλά ξεπερνώντας όλα αυτά έστω και με υπέρμετρη προσπάθεια και στήριξη από τα κοντινά του άτομα μπορεί να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, κατά προτίμηση κλινικό ψυχολόγο. Βασική προϋπόθεση είναι η θέληση για αλλαγή και η συνειδητοποίηση της παθολογίας της κατάστασης.
Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν δικό μου άνθρωπο που πάσχει Α.Δ.Π.;
Η θεραπεία των ασθενών αυτών είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί τα άτομα αυτά όπως προαναφέρθηκε δεν είναι κινητοποημένα για θεραπεία και δεν μαθαίνουν από τις εμπειρίες του αδυνατώντας να βάλουν όρια στη συμπεριφορά τους. Μακρόχρονα συμπεριφορικά προσανατολισμένα προγράμματα σε νοσοκομεία ή σε φυλακές προσπαθούν να ελέγξουν την αντικοινωνική συμπεριφορά, θέτοντας όρια και αποκαθιστώντας την λειτουργικότητά τους.
Όπως είναι λογικό το να προσεγγίσουμε ένα άτομο το οποίο πάσχει από Α.Δ.Π. δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη και απλή διαδικασία. Μπορούμε όμως οπλισμένοι με υπομονή να δημιουργήσουμε ένα όσο δύναται ασφαλές κλίμα και περιβάλλον που να δώσει τη δυνατότητα στο άτομο να μας ανοιχτεί, να εκφράσει τα συναισθήματά του και μετά να το βοηθήσουμε να επισκεφτεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Μελέτες έχουν δείξει οτι η ένταξη σε ομάδες ή σε ατομικά πλαίσια ψυχοθεραπείας είναι αρκετά αποτελεσματικά, ενώ υπάρχουν και υποστηρικτικές ομάδες, που περιλαμβάνουν πρώην ασθενείς σε θεραπευτικούς ρόλους και συνεπικουορούν στην θεραπεία. Φαρμακευτικά το λίθιο, καρβαμαζεπίνη ή προπανολόλη μπορεί να βοηθήσουν μερικές φορές τον έλεγχο της βίαιης συμπεριφοράς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://www.therecoveryvillage.com/
Λεξικό Ψυχολογίας του Cambridge, David Matsumoto,
Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής, Benjamin J. Sadock, M.D. & Virginia A. Sadock, M.D
Βασικά Στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής, Νίκου Μάνου
Διαγνωστικά Κριτήρια Dsm- V
