Οι ζωντανοί οργανισμοί επιβιώνουν διατηρώντας μια πολυσύνθετη ισορροπία, εν ονόματι ομοιόσταση, η οποία αμφισβητείται συνεχώς και απειλείται από εγγενείς ή εξωγενείς παράγοντες. Το άτομο προκειμένου να διατηρήσει την επιτυχή προσαρμογή του σε μια πληθώρα καταστάσεων, προβαίνει σε αντιδράσεις που επιχειρούν να αντισταθμίσουν τις επιδράσεις των στρεσογόνων παραγόντων, προκειμένου να αποκατασταθεί η ομοιόσταση. Σε αυτό το πλαίσιο, το στρες ορίζεται ως μια κατάσταση δυσαρμονίας, κατά την οποία απειλείται η ομοιόσταση.
Έτσι, λοιπόν, το στρες εμφανίζεται όταν υπάρχει μια σημαντική ανισορροπία μεταξύ των φυσιολογικών και των ψυχολογικών απαιτήσεων από ένα άτομο και της ικανότητάς του να αντιδράσει υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Συνακόλουθα, η αποτυχία του ατόμου να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της κατάστασης θα έχει σημαντικές αρνητικές συνέπειες για το ίδιο. Βέβαια, η αντίληψη του στρες καθώς και οι αντιδράσεις σε αυτό είναι εξατομικευμένες και διαφέρουν από άτομο σε άτομο και από τη μια χρονική περίοδο στην άλλη.
Το στρες είναι αυτό που ενεργοποιεί το εσωτερικό σύστημα αυτο-προστασίας μας, όπου εδράζεται το κέντρο βασικής λειτουργίας της μάχης, της φυγής ή του παγώματος (“fight or flight or freeze”). Πρόκειται για μια βιολογικά καθορισμένη και εξελικτικά απαραίτητη αντίδραση του οργανισμού, έναν «εσωτερικό συναγερμό» που ενεργοποιείται όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι που μπορεί ενδεχομένως να μας βλάψει.
Μια συνοπτική αντίδραση του στρες θα ήταν π.χ.: εάν μας απειλεί ένα άγριο ζώο, μεταβαίνει το αισθητηριακό σήμα στον εγκέφαλό μας μέσω της οπτικής οδού, προχωράει στο θάλαμο, έναν σταθμό των διαφόρων αισθητηριακών οδών, και διεγείρει τις αμυγδαλές και το στέλεχος του εγκεφάλου, δημιουργώντας φόβο, οπότε ξεκινάει η αντίδραση της φυγής. Δεν είναι μόνο οι αμυγδαλές που εμπλέκονται στην αντίδραση του στρες αλλά υπάρχει και ένας πιο αρχέγονος μηχανισμός στον προμήκη του στελέχους. Στο σχηματισμό αυτό εδράζεται το κέντρο για τη “μάχη” (fight), το οποίο συμμετέχει στη γένεση του θυμού ή της οργής, ένα κέντρο για τη “φυγή” (flight), το οποίο συμμετέχει στη γένεση του φόβου ή του άγχους και μια περιοχή που συμβάλλει στην ακινητοποίηση (freeze) και αντιστοιχεί σε απόσυρση ή κατάθλιψη.
Το κέντρο της αντίδρασης στο στρες στον προμήκη, δηλαδή το κέντρο “μάχης, φυγής ή παγώματος”, ειδοποιείται από τις αμυγδαλές περίπου μέσα σε 30 χιλιοστά του δευτερολέπτου, ενώ το ίδιο σήμα μέσω του θαλάμου πηγαίνει σε 350 χιλιοστά του δευτερολέπτου στον μετωπιαίο λοβό και στη νησίδα του Reil, περιοχές που είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες. Υπάρχει, λοιπόν, ένα πρωτόγονο πολύ βασικό κέντρο αντίδρασης του στρες στον προμήκη, αλλά εν συνεχεία, σε δεύτερη φάση ο μετωπιαίος λοβός, που διαχειρίζεται τις εκτελεστικές λειτουργίες, ειδοποιείται να ρυθμίσει τη συναισθηματική αντίδραση του οργανισμού. Η σύνδεση και η δράση αυτού του φλοιού των ανώτερων διεργασιών με και προς τα κατώτερα κέντρα της αντίδρασης του στρες είναι μια από τις κύριες ιδιότητες που χαρακτηρίζει και διακρίνει το ανθρώπινο είδος.
Πότε το στρες αποτελεί πρόβλημα;
Παρόλο που αυτή η αντίδραση του οργανισμού αποτελεί μια ενστικτώδη συμπεριφορά που αποσκοπεί στην προστασία των ανθρώπων και των ζώων από τον κίνδυνο, μπορεί να μετατραπεί σε μια ψυχοφθόρα κατάσταση για κάποιους ανθρώπους. Ορισμένοι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από μια ευαισθησία απέναντι στο στρες, και υπερεκτιμούν τους κινδύνους που περιλαμβάνει το περιβάλλον, με αποτέλεσμα να βρίσκονται διαρκώς σε μια κατάσταση υπεργρήγορσης και έντονου στρες, προκειμένου να «προλάβουν το κακό». Αυτό το έντονο και ατέρμονο στρες συχνά καταλήγει να καταβάλλει το άτομο, και ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχολογικά προβλήματα και διαταραχές όπως εξουθένωση (burnout), κατάθλιψη, διαταραχές άγχους κ.λπ. Για την αποτελεσματική διαχείριση θα ήταν σημαντικό το άτομο που νιώθει σε τόσο υψηλό επίπεδο στρες να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Chrousos, G. (1992). The concepts of stress and stress system disorders. Overview of physical and behavioral homeostasis. JAMA: The Journal Of The American Medical Association, 267(9), 1244-1252.
Chrousos, G. (2009). Stress and disorders of the stress system. Nature Reviews Endocrinology, 5(7), 374-381.
Όταν το σώμα αντιδρά στο στρες | Μερόπη Σίμου. (2021). Retrieved 9 May 2021, from https://meropisimou.com/enimerosi_psychology/otan-to-soma-antidra-sto-stres/
.tb_button {padding:1px;cursor:pointer;border-right: 1px solid #8b8b8b;border-left: 1px solid #FFF;border-bottom: 1px solid #fff;}.tb_button.hover {borer:2px outset #def; background-color: #f8f8f8 !important;}.ws_toolbar {z-index:100000} .ws_toolbar .ws_tb_btn {cursor:pointer;border:1px solid #555;padding:3px} .tb_highlight{background-color:yellow} .tb_hide {visibility:hidden} .ws_toolbar img {padding:2px;margin:0px}
