Τί είναι η εξάρτηση; Πώς προσεγγίζεται; Η εξάρτηση είναι ένα ζήτημα με πολλαπλές φορτίσεις (πολιτισμικές, ηθικές, πολιτικές). Η ερμηνεία και ο τρόπος αντιμετώπισης του ορίζονται σε πολλές χρονικές περιόδους από τις κοινωνικές αντιλήψεις γύρω από το ζήτημα. Από το κίνημα της εγκράτειας στις Η.Π.Α., στις υπερβολές των ταινιών του 40 στις Η.Π.Α. και του 80 στην Ελλάδα. Άρα έχουμε το παράδοξο οι πολιτικές για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων να διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό από τις τρέχουσες αντιλήψεις και ηθική της εποχής και οι επιστήμες είτε να μην εισακούονται σε μεγάλο βαθμό, είτε και να δέχονται και οι ίδιες πίεση. Προσπαθώντας να ορίσουμε την εξάρτηση, καταλήγουμε σε δύο ορισμούς. Σύμφωνα με το West (2006) η εξάρτηση είναι μια κοινωνική κατασκευή, όχι ένα αντικείμενο που μπορεί να οριστεί με αποκλειστικό τρόπο. Θα ήταν χρήσιμο να θεωρήσουμε την εξάρτηση μια χρόνια κατάσταση του συστήματος κινητοποίησης, στην οποία κατάσταση μια συμπεριφορά αναζήτησης ανταμοιβής βρίσκεται εκτός ελέγχου. Συχνά παίρνει τη μορφή ενός καλά περιγεγραμμένου συνδρόμου, όπως το σύνδρομο εξάρτησης από το αλκοόλ, που περιλαμβάνει έντονες επιθυμίες και συμπτώματα στέρησης, χωρίς αυτό να είναι αυτό απόλυτο. Και σύμφωνα με το Shafer (1997) η εξάρτηση παρουσιάζεται περισσότερο ως μια περισσότερο δυναμική διαδικασία στην οποία παρατηρούνται διακυμάνσεις στην ένταση αυτής και στην οποία παρατηρούμε ανθρώπους που βιώνουν διαστήματα αποχής, όξυνσης του προβλήματος και ελέγχου επί του αντικειμένου της εξάρτησης.
Η εξάρτηση εγκαθίσταται ακολουθώντας το τρίγωνο της συνάντησης. Πιο συγκεκριμένα, την κατάλληλη χρονική στιγμή, με γνώμονα την προσωπικότητα του ατόμου που καταλήγει στον εθισμό της ουσίας/ συμπεριφοράς.
Μιλώντας για εξάρτηση, το μυαλό των περισσότερων οδηγείται χωρίς δεύτερη σκέψη στις ψυχοτρόπες ουσίες. Παρόλα αυτά η χρήση της λέξης εξάρτηση συνδιάζεται με μία γκάμα συμπεριφορών όπως ο Τζόγος, το Διαδίκτυο (και διαδικτυακά παιχνίδια), η Διατροφή και Άλλες συμπεριφορικές εξαρτήσεις, καθώς και ο κίνδυνος τοποθέτησης διαφόρων συμπεριφορών κάτω από την ετικέτα των εξαρτήσεων. Όσον αφορά τώρα τις ουσίες- ναρκωτικά, η δράση τους είναι γνωστή από παλαιότερα, κυρίως για τις ιατρικές τους ικανότητες. Πιο συγκεκριμένα, τα οπιούχα έχουν χρησιμοποιηθεί για φαρμακευτικούς σκοπούς, αλλά και για ευχαρίστηση από τους προϊστορικούς καιρούς. Η παπαρούνα αναφέρεται ως «φυτό της χαράς» σε πηγές των Σουμερίων ηλικίας 6.000 ετών. Το χρησιμοποιούσαν ως βάλσαμο για το σώμα αλλά και για το πνεύμα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, Έλληνες, Ρωμαίοι και Άραβες γνώριζαν την ύπαρξη του οπίου και το χρησιμοποιούσαν ευρέως. Στον Όμηρο μάλιστα δίνεται η καλύτερη ίσως περιγραφή της δράσης του οπίου σε συνειδησιακό επίπεδο. Προσδιορίζεται ως «νηπενθές», «άχολον» και «κακών επίληθον πάντων» (5). Ο Γαληνός, ο τελευταίος μεγάλος φυσικός της Αρχαίας Ελλάδος θεωρούσε ότι το όπιο ήταν ένα φάρμακο για κάθε ασθένεια από το άσθμα μέχρι την κατάθλιψη, τη λέπρα και το δάγκωμα φιδιού. Η ινδική κάνναβη αναφέρεται αρχικά σε ένα κείμενο κινεζικής φαρμακολογίας και αποδίδεται στον Σεν Νουνγκ. Χρησιμοποιείται για να φτιάξουν σκοινί, ρούχα, χαρτί, τροφές για ζώα και στην ιατρική. Στη διάδοση της κάνναβης συνέβαλαν Ινδοί ιερείς που δίδασκαν τη θεία προέλευση του φυτού. Το 2500 π.Χ., φύλλα κόκας βρίσκονται θαμμένα σε περιοχές του Περού. Τον 10ο αιώνα οι Ίνκας άρχισαν να χρησιμοποιούν το φυτό στο οποίο αναφέρονται ως «μαμά κόκα» και απεικονίζουν το φυτό κόκα ως μία όμορφη γυναίκα. Το 1890 – 1906 η κοκαΐνη ήταν το κύριο συστατικό σε πολλές αλοιφές, πούδρες, και σε κρασιά. Αυτά τα προϊόντα διαφημιζόταν ότι γιάτρευαν κρυώματα, άσθματα, εκζέματα, νευραλγίες, μέχρι και αλκοολισμό. Το 1906 με την αλλαγή του αιώνα η Κυβέρνηση και ο Ιατρικός Σύλλογος ανησύχησαν για τις διαστάσεις που είχε πάρει η ανεξέλεγκτη χρήση φαρμάκων. Επηρεασμένη η κοινή γνώμη από διαδόσεις για άτομα που διέπραξαν βιασμούς και εγκλήματα έπειτα από τη χρήση κοκαΐνης, στράφηκε εναντίον της. Η εθνική υστερία καταπραϋνθηκε με το Νόμο για τα Ναρκωτικά το 1906 και με την πράξη Χάρισον. Το 1914 Η Πράξη του Χάρισον απαγόρευσε τη χρήση κοκαΐνης και θέσπισε κυρώσεις για την καταπάτηση της καθορισμένης από το νόμο χρήσης. Έτσι έως ένα βαθμό μειώθηκε η χρήση κοκαΐνης στην Αμερική. Το 1914 Η Πράξη του Χάρισον απαγόρευσε τη χρήση κοκαΐνης και θέσπισε κυρώσεις για την καταπάτηση της καθορισμένης από το νόμο χρήσης. Έτσι έως ένα βαθμό μειώθηκε η χρήση κοκαΐνης στην Αμερική. Το 1960 Η επανεμφάνιση της κοκαΐνης ως φάρμακο στα μέσα του 1960 ξεκίνησε όταν η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση εγκαινίασε μία καμπάνια για να καταστείλει την παραγωγή και χρήση της αμφεταμίνης. Η μάχη ενάντια στα εργαστήρια speed είχε επιταχυνθεί. Έτσι καθώς η παροχή ενός διεγερτικού μειωνόταν, η πώληση της απαγορευμένης κοκαΐνης έγινε επικερδής διαδικασία. Το 1970 ως ο Χαβιάρης των ναρκωτικών, η κοκαΐνη έγινε έμβλημα πλούτου και υψηλού κοινωνικού status και δημιουργήθηκε η λεγόμενη μαύρη αγορά η οποία σήμερα είναι μια επικερδής επιχείρηση. Αλλά η αποδοχή της κοκαΐνης και η εξάπλωση της χρήσης οφείλεται στη λανθασμένη εντύπωση ότι η κοκαΐνη δεν είναι επικίνδυνη ούτε εξαρτησιογόνα. Σήμερα στην Αμερική περισσότερα από 100.000 επείγοντα περιστατικά εμφανίζονται κάθε χρόνο από τη χρήση κοκαΐνης και έτσι οι Αμερικάνοι σιγά-σιγά πείθονται ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλύτερα χωρίς κοκαίνη. Οι αμφεταμίνες χρησιμοποιήθηκαν αρχικά στην Ιαπωνία μετά τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο, όπου έγιναν γνωστές μεταξύ: Εργαζομένων στη νύχτα, φοιτητών, καθηγητών και επιστημόνων που τις χρησιμοποιούσαν για να αντιμετωπίσουν την κούραση και να αυξήσουν την αντοχή και την απόδοση τους. Υπήρξε μεγάλη διάδοση στη δεκαετία του 60 στα νεανικά κινήματα της εποχής, χρησιμοποιήθηκαν επίσης από τον αμερικάνικο στρατό κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, ενώ έγινε χρήση από παχύσαρκα άτομα λόγω της ιδιότητας τους να κόβουν την όρεξη. Τέλος, σταμάτησαν να παρασκευάζονται φαρμακευτικά στα τέλη της δεκαετίας του 70.
Στις μέρες μας έχουν γίνει αρκετές θεραπευτικές προσπάθειες τόσο μέσω φαρμακευτικών προσεγγίσεων όσο και με την ίδρυση κέντρων απεξάρτησης. Συγκεκριμένα, Αλκοολικοί Ανώνυμοι (1935) , Ναρκομανείς Ανώνυμοι (1947 / /1953) , Μοντέλο της Μινεσσότα (1950), Σύνανον (1958), Θεραπευτικές κοινότητες (δεκαετία 60), Προγράμματα Υποκατάστασης (τέλη δεκαετίας 60).ΒιβλιογραφίαΕξαρτήσεις και κοινωνία, Φοίβος Ζαφειρίδης.Σωτήρης Λαινάς, ψυχολόγος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ψυχολογία των εξαρτήσεων.
