Όλοι οι άνθρωποι δείχνουμε ενδιαφέρον σε συζητήσεις που αφορούν την ζωή άλλων ανθρώπων. Η διάδοση φημών ή ο σχολιασμός που γίνεται μέσα σε αυτές τις συζητήσεις έχει οριστεί από τον λαό ως “κουτσομπολιό”. Το κουτσομπολιό θεωρείται μια έμμεση μορφή επιθετικότητας καθώς τα κίνητρα πίσω από αυτό περιγράφουν την αρνητική επιθυμία να βλάψεις κάποιον δυσφημίζοντας τον. Παρόλα αυτά είναι πολλές φορές που μέσα σε αυτού του είδους τις συζητήσεις λείπει η υποτιμητική διάσταση. Λαμβάνοντας και αυτές τις περιπτώσεις υπόψη, φτάνουμε στο συμπέρασμα πως το κουτσομπολιό δεν γίνεται μόνο για λόγους δυσφήμησης.
Η σύγχρονη κοινωνία αλλάζει διαρκώς με πολύ γρήγορους ρυθμούς και είναι ένα αρκετά πολύπλοκο σύστημα. Μπορεί με την ανάπτυξη που φέρνουν οι αλλαγές, να δημιουργούνται καινούργιες και μεγάλες ευκαιρίες αλλά συνάμα γεννιούνται δυσκολίες και απρόβλεπτα ρίσκα. Τα λάθη που γίνονται μαθαίνοντας να ζούμε πολλές φορές είναι επώδυνα. Το κουτσομπολιό παίζει έναν από τους σημαντικότερους ρόλους στην αποφυγή αυτών των λαθών καθώς και στην εκμάθηση κοινωνικών νορμών και κανόνων καθώς και στην διάδοση της κουλτούρας μιας κοινωνίας.
Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τον σχολιασμό διάφορων γεγονότων που έχουν συμβεί σε άλλα άτομα, μεταφέρονται χρήσιμες πληροφορίες και διδάγματα για την ζωή. Μέσα από τα λάθη των άλλων μαθαίνουμε τι να αποφύγουμε, τι να προσέχουμε και πως να δρούμε κοινωνικά ώστε να είμαστε αποδεκτοί από την νόρμα. Μέσα από το κουτσομπολιό βλέπουμε λοιπόν:
- πως περιέχει διάφορους κανόνες για την ζωή σε μορφή αφήγησης
- παρατηρούμε και συμμετέχουμε γεγονός που εντείνει την μνήμη και την εκμάθηση
- πως λειτουργεί η κουλτούρα και η κοινωνία μας
- άγραφους κανόνες που χρειάζονται για να μπορέσουμε να ανήκουμε στις ομάδες της κοινωνίας μας
Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Dunbar(1996), το κουτσομπολιό είναι μια απαραίτητη μορφή επικοινωνίας και κοινωνικότητας. Μέσα από την διάδοση φημών, οι δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων γίνονται πιο στενοί. Δημιουργείται εμπιστοσύνη και το αίσθημα της κοινής άποψης και πορείας. Οι δεσμοί ενισχύονται μέσα από δύο λειτουργίες:
- ο ακροατής και ο αφηγητής δένονται κατά την διάρκεια της αφήγησης μέσα από το μοίρασμα πληροφοριών και περνώντας χρόνο με συζητήσεις κοινού ενδιαφέροντος
- μέσα από την διάδοση πληροφοριών μεταφέρεται ένα υποσυνείδητο μήνυμα από τον αφηγητή στον ακροατή, που σχετίζεται με την συμπεριφορά και το σωστό και λάθος. Έτσι, ο δεύτερος διαμορφώνει την αντίστοιχη άποψη και αντίδραση.
Σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους Sabini & Silver(1982), το κουτσομπολιό περιλαμβάνει κώδικες δεοντολογίας και ηθικούς κανόνες μέσα στις ιστορίες που λέγονται. Μια υποβόσκουσα λειτουργία του, είναι o αποτελεσματικός τρόπος μετάδοσης σημαντικών πληροφοριών και οδηγιών για την κουλτούρα της εκάστοτε κοινωνίας. Από όποια πλευρά επιλέξουμε να ορίσουμε το κουτσομπολιό, είτε μέσω επιθετικότητας είτε μέσω εκμάθησης, φαίνεται πως το αποτέλεσμα είναι ίδιο. Είτε, συνειδητά είτε ασυνείδητα, ο σκοπός είναι η διάδοση των άγραφων νόμων και η διατήρηση των νορμών.
Μέσα από έρευνες, έχει φανεί πως οι άνθρωποι δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα κουτσομπολιά που περιλαμβάνουν κάτι αρνητικό παρά θετικό. Είναι αποδεδειγμένο πως τα άσχημα γεγονότα δημιουργούν εντονότερες αντιδράσεις και συναισθήματα. Ακούγοντας για κάτι αρνητικό που έχει συμβεί σε κάποιον και τις επιπτώσεις αυτού, χαράζεται στην μνήμη μας και προσέχουμε ώστε να μην συμβεί και σε εμάς. Αυτό συμβαίνει διότι είναι πιο προσαρμοστικό να μαθαίνουμε για τους κινδύνους και να τους αποφεύγουμε.
Επιπρόσθετα, η διάδοση φημών είναι ένας τρόπος διάδοσης των κανόνων από τις απαρχές της ανθρωπότητας. Μέσα από το κουτσομπολιό διαμορφώθηκαν οι κοινωνίες καθώς ήταν ένας τρόπος να επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, τους κινδύνους αλλά και να διαχωρίζουν τους εχθρούς από τους φίλους. Οι μύθοι του Αισώπου, οι παραβολές του Ιησού καθώς και οι ιστορίες του Βούδα είναι τρανταχτά παραδείγματα της αναγκαιότητας του κουτσομπολιού. Βλέπουμε λοιπόν, πως η διάδοση φημών είναι ένα όπλο για την επιβίωση και την διαιώνιση του είδους μας από τότε που μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον λόγο, και αυτός είναι και ένας σημαντικός λόγος που μας βγαίνει τόσο φυσικά να το κάνουμε.
Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Gary Fine(1977) , τα παιδιά ξεκινούν να διαδίδουν φήμες από την στιγμή που μπορούν να μιλήσουν και να κατανοήσουν την σημαντικότητα των άλλων. Αυτό φανερώνει επίσης, μια έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να εμπλέκεται σε συζητήσεις σχολιασμού. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά ηλικίας τεσσάρων με πέντε ετών εκδηλώνουν την ανάγκη να μάθουν για τον κόσμο πριν τον ζήσουν έμπρακτα. Έτσι, όσο μεγαλώνουν τα παιδιά είναι πιο πιθανό να πιστεύουν αυτό που ακούν, καθώς το εκλαμβάνουν σαν σημαντική πληροφορία για την δική τους ζωή.
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Ben- Ze’ev(1994), το κουτσομπολιό επιτρέπει στους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε χρήσιμες πληροφορίες για την προσωπική ζωή των άλλων, με απώτερο σκοπό να χρησιμοποιήσουν τις πληροφορίες αυτές για να ελέγχουν και να καταλαβαίνουν τις δικές τους ζωές. Σε έρευνα που έγινε με πενήντα οκτώ συμμετέχοντες σχετικά με το κουτσομπολιό και τις επιπτώσεις του, φάνηκε πως το 64% ήταν θετικοί στο ότι έμαθαν κάτι μέσα από αυτό. Επίσης, σύμφωνα με τους ψυχολόγους Baxter, Dun & Sahlestein(2001), 18% από όλους τους κανόνες μεταδίδονται μέσα από το κουτσομπολιό.
Ένα ακόμη παράδειγμα που ενισχύει την άποψη πως το κουτσομπολιό γίνεται περισσότερο για λόγους εκμάθησης και όχι για λόγους δυσφήμισης είναι η έρευνα των ψυχολόγων McAndrew and Milenkovic. Παίρνοντας δείγματα διαφόρων ηλικιακών φασμάτων, από δεκαεπτά έως εξήντα δύο χρονών, φάνηκε πως οι άνθρωποι δείχνουν ενδιαφέρον για τα κουτσομπολιά που αφορούσαν την εκάστοτε ηλικιακή βαθμίδα τους. Αυτό φανερώνει μια ταύτιση ακροατή και παθόντα και την ανάγκη για αποφύγει των ίδιων από τους πρώτους στο μέλλον.
Τέλος, βλέπουμε πως μέσα από την προφορική διάδοση φημών οι άνθρωποι μπορούν να συμμετέχουν και να εκφέρουν την άποψή τους κατευθείαν. Μέσα από αυτό, οι άνθρωποι είναι πιο ενεργοί στην συζήτηση με αποτέλεσμα να χαράζεται η πληροφορία στην μνήμη τους και να μαθαίνουν από τα λάθη των άλλων γρηγορότερα. Έτσι, το κουτσομπολιό γίνεται ένας ενδιαφέρον τρόπος εκμάθησης και διάδοσης πληροφοριών για τους ανθρώπους, που μπορούν να μεταδώσουν μαθήματα ζωής αυξάνοντας το κύρος τους, να συσφίξουν τις σχέσεις τους μέσα από κοινούς κανόνες και νόρμες, να αποφύγουν να κάνουν λάθη που μπορεί να οδηγήσουν σε κινδύνους και να μάθουν σημαντικά μαθήματα ζωής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Roy F. Baumeister Liqing Zhang, Florida State University, Case Western Reserve University, Kathleen D. Vohs University of Utah (2004). Gossip as Cultural Learning. Review of General Psychology, Vol. 8, No. 2, 111–121.
Yuval Noah Harari (2011). Sapiens. ABrief History of Humankind. Harvill Secker 2014.
