Νιώθω πολύ αγχωμένος με τα πάντα.
Το άγχος αποτελεί ένα υποκειμενικό συναίσθημα το οποίο είναι δυσάρεστο, σχετίζεται με την αίσθηση του κινδύνου, βάζοντας το άτομο σε σκέψη ότι κάτι κακό πρόκειται να του συμβεί. Η εκτίμηση του κινδύνου στην περίπτωση αυτή αποτελεί μια υπερβολική αντίδραση καθώς η γνωσιακή εκτίμηση του κινδύνου διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από την πραγματικότητα. Τα άτομα που έχουν υπερβολικό άγχος, συνήθως το εκφράζουν με μία συσχέτιση το τύπου: «Δεν μπαίνω στην θάλασσα γιατί θα με φάει ένα μεγάλο ψάρι», κίνδυνος τόσο πιθανός, αλλά και απίθανος.
Όταν το άγχος είναι σε ελεγχόμενο επίπεδο τότε είναι επιθυμητό. Όταν όμως μετατρέπεται σε παθολογικό φαινόμενο τότε αναφερόμαστε σε αγχώδεις διαταραχές. Οι αγχώδεις διαταραχές χαρακτηρίζονται από το άγχος και την υπερβολική ανησυχία του ατόμου. Είναι το κοινό χαρακτηριστικό όλων των διαταραχών που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας – DSM-V, οι αγχώδεις διαταραχές διακρίνονται σε:
- Διαταραχή Άγχους αποχωρισμού:
- Το Άγχος αποχωρισμούς εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά και εκφράζεται ως το υπερβολικό άγχος όταν εκείνο πρέπει να απομακρυνθεί από το άτομο που το φροντίζει (γονείς) ή οποιοδήποτε άλλο άτομο που συνδέεται συναισθηματικά. Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι όταν τα παιδιά πρέπει να πάνε 1η φορά στο σχολείο. Η λειτουργικότητά τους πλήττεται όταν το άγχος αποχωρισμού τους τείνει να είναι σε υψηλά επίπεδα. Αυτό έχει ως συνέπεια το παιδί να αργεί να προσαρμοστεί στην νέα κατάσταση που απαιτεί μερική απουσία από τους γονείς του, όπως το σχολείο.
- Εκλεκτική αλαλία:
- Πρόκειται για μία πρόσφατη ένταξη στην κατηγορία των αγχώδων διαταραχών και αποτελεί μία σπάνια αλλά αρκετά πολύπλοκη διαταραχή κατά την οποία το παιδί φαίνεται ανίκανο να επικοινωνήσει αποτελεσματικά σε κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες αυτό απαιτείται (π.χ. σχολείο), παρόλο που μπορεί να έχει αναπτυχθεί φυσιολογικά η ομιλία.
- Ειδικές φοβίες:
- Η ειδική φοβία πυροδοτείται όταν παρουσιάζεται στο άτομο ένα αντικείμενο ή μία κατάσταση το οποίο ονομάζεται φοβικό ερέθισμα. Ουσιαστικά, με την παρουσία αυτού του ερεθίσματος, εμφανίζεται έντονο άγχος ή φόβος (π.χ. άτομο που φοβάται τις γάτες, αποφεύγει να βλέπει ακόμα και φωτογραφίες με γάτες).
- Κοινωνική φοβία (ή κοινωνική αγχώδης διαταραχή):Αρκετά συχνή μορφή φοβίας, η οποία εμφανίζεται όταν το άτομο πρέπει να εμφανιστεί σε μία κοινωνική κατάσταση. Συνήθως νιώθει πως απειλείται επειδή πιστεύει πως η συμπεριφορά του θα αξιολογηθεί από τα άτομα που θα τον δούν. Οι πιο συνήθεις περιπτώσεις που πυροδοτείται αυτή η διαταραχή είναι σε ένα περιβάλλον εργασίας (π.χ. όταν το άτομο καλείται να παρουσιάζει κάποιο project), σε περιβάλλον σχολής ή σχολείου, όταν μαθητές και φοιτητές καλούνται να παρουσιάσουν κάποια εργασίας τους). Πιο απλά, το άτομο νιώθει ότι θα «ρεζιλευτεί» ή να «εξευτελιστεί» μπροστά σε άλλους.
- Διαταραχή πανικού:
- Άτομο με διαταραχή πανικού, κατακλύζεται από επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού κατά την διάρκεια των οποίων γεμίζει με περισσότερο και έντονο άγχος. Μια κρίση πανικού χαρακτηρίζεται από μία έκρηξη έντονου φόβου ή δυσφορίας που κορυφώνεται σε χρονικό διάστημα 10 λεπτών και μέσα στην διάρκεια αυτών εμφανίζονται 4 συμπτώματα από τα παρακάτω:
- Επιτάχυνση καρδιακού παλμού
- Εφίδρωση
- Τρέμουλο
- Αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας
- Αίσθημα πνιγμού
- Πόνος ή δυσφορία στον θώρακα
- Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
- Αίσθημα ζάλης
- Αστάθεια ή τάση λιποθυμίας
- Το άτομο αισθάνεται πως πεθαίνει, ότι χάνει τον έλεγχο του εαυτού του και ότι τρελαίνεται. Για τον λόγο αυτόν, πάσχοντες με κρίσεις πανικού είναι πιθανότερο να επισκεφτούν παθολόγους σε μεγαλύτερη συχνότητα από τον γενικό πληθυσμό.
Αγοραφοβία:
Στην αγοραφοβία, το άτομο βιώνει έντονο αίσθημα άγχους όταν βρίσκεται σε περιβάλλον εκτός σπιτιού και μοιάζει σχεδόν αδύνατη η διαφυγή του. Τέτοια περιβάλλοντα συνήθως αποτελούν τα μεγάλα εμπορικά κέντρα, ένα λεωφορείο/ τρένο/ αυτοκίνητο. Ουσιαστικά, ο ασθενής που πάσχει από αγοραφοβία, αποφεύγει να συγκεντρώνεται σε μέρη όπου επικρατεί πολυκοσμία, διότι αισθάνεται ότι δεν μπορεί να διαφύγει εύκολα από το πλήθος. Όμως, εάν υπομένει να τέτοιες συγκεντρώσεις, προτιμά να έχει μαζί του ένα άτομο. Ως συνέπεια, η αγοραφοβία στον ασθενή τον περιορίζει ως προς δραστηριότητες που μπορεί να θέλει να ακολουθήσει αλλά δεν μπορεί με φόβο ότι μπορεί να υπάρχει πολυκοσμία.
Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή:
Η Γενικευμένη Αγχώδης διαταραχή θέτει το άτομο σε μία κατάσταση μίας χρόνιας, ανεξέλεγκτης και υπερβολικής ανησυχίας ως προς πολλά θέματα της καθημερινότητας. Παραδείγματος χάρη, άτομα που πάσχουν από ΓΑΔ ανησυχούν σε υπερβολικό βαθμό για τα οικονομικά τους, τα εργασιακά τους, ακόμα και με δουλειές ενός νοικοκυριού. Ανησυχούν για την σχολική απόδοση των παιδιών τους (εάν είναι γονέας ο πάσχοντας). Σε αυτή την περίπτωση, η ανησυχία του ατόμου διαφέρει από άλλες διαταραχές. Το άτομο κατακλύζεται από αρνητικές σκέψεις σχετικά με πολλούς τομείς της ζωής του, σε τέτοιο βαθμό έτσι ώστε να σκέφτεται πάντα καταστροφικά. Η ανησυχία του πέρα από τον εαυτό του, επεκτείνεται και στους οικείους του. Μία μητέρα μπορεί να εμφανίζει έντονη ανησυχία για το μέλλον του παιδιού της, για την σχολική του επίδοση, για το επάγγελμα που θα ακολουθήσει, για κακοτυχίες που ενδέχεται να του εμφανιστούν. Πέρα από το παιδί της, ενδέχεται να ανησυχεί και για τον σύζυγό της, για την εργασία του, για την υγεία του, για την οικονομική τους κατάσταση. Τα θέματα αυτά είναι φυσιολογικά ως προς την ανησυχία, αρκεί ο βαθμός ανησυχίας να μην παρεκκλίνει από το κανονικό. Τα σημαντικότερα κριτήρια τα οποία κρίνουν εάν το άγχος για αυτά τα θέματα είναι πέραν του φυσιολογικού είναι η ένταση, η συχνότητα και η διάρκεια της ανησυχίας. Συχνά, το άτομο αδυνατεί να ελέγξει τις δυσάρεστες σκέψεις και αν τις περιορίσει.
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
Τα άτομα που πάσχουν από Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ταλαιπωρούνται από εμμονές και ψυχαναγκασμούς που τους δημιουργούν έντονη δυσφορία και φόβο. Οι εμμονές είναι επαναλαμβανόμενες, ακούσιες και ανεπιθύμητες σκέψεις που αναγκάζουν το άτομο να αγχώνεται και να φοβάται. Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που αποσκοπούν στην μείωση ή και εξαφάνιση του άγχους παρά στην ικανοποίηση του ατόμου. Με πιο απλά λόγια, το άτομο νιώθει εξαναγκασμένο να εκτελέσει μια σειρά διαφόρων μικρών διαδικασιών προκειμένου να προχωρήσει σε μία επόμενη διαδικασία. Το άγχος του για την εκτέλεση αυτών των διαδικασιών είναι εκείνο που επηρεάζει ην λειτουργικότητά του μέσα στην μέρα. Παραδείγματος χάρη, ένα άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή μπορεί να σκεφτεί αυτό: «πρέπει να ανοιγοκλείσω 4 φορές την εξωτερική πόρτα πριν φύγω από το σπίτι.» ή «πρέπει να βουρτσίσω τα δόντια μου 3 φορές από την κάθε μεριά και να σκουπιστώ με διαφορετική πετσέτα κάθε μέρα». Γίνεται εύκολα κατανοητό πως οι ψυχαναγκασμοί αυτοί είναι απρόσφοροι, δεν προσφέρουν δηλαδή κάτι στο άτομο, αναγνωρίζει ότι προέρχονται από τον ίδιο αλλά αδυνατεί να τις ελέγξει και κατά συνέπεια να τις σταματήσει. Κατά την διάρκεια των ψυχαναγκασμών και των καταναγκασμών, το άτομο έχει χαμηλή επίγνωση διότι δεν καταλαβαίνει την υπερβολική φύση αυτών των καταναγκασμών. Εκτός της διεξαγωγής τους, η επίγνωσή του είναι πάλι σε φυσιολογικά επίπεδα.
Μερικές εμμονές μπορεί να αποτελούν:
- Φόβος για μικρόβια ή ασθένειες (έρπης, ιός HIV)
- Χρήση οικιακών χημικών ουσιών (π.χ. καθαριστικά)
- Ανησυχία ως προς την λεπτομέρεια και την ακρίβεια
- Απαγορευμένες σεξουαλικές σκέψεις ή εικόνες
- Απαγορευμένες σεξουαλικές ορμές για τους άλλους
- Εμμονές για την ομοφυλοφιλία
- Σεξουαλικές εμμονές που αφορούν παιδιά
Μερικοί καταναγκασμοί μπορεί να αποτελούν:
- Πλύσιμο χεριών, δοντιών, σώματος πολλές φορές, με συγκεκριμένο τρόπο και τελετουργικό
- Έλεγχος ότι όλα είναι τακτοποιημένα και ότι τίποτα δεν θα πάει στραβά.
- Υπερβολική περιποίηση και καλλωπισμός.
- Προσευχές που αφορούν πρόληψη βλάβης (για τον ίδιον και τους άλλους).
- Σιωπηρή επανάληψη λέξεων, αριθμών
- Άγγιγμα αντικειμένων ή μερών του σώματος με συγκεκριμένο τρόπο και φορών.
Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD):
Η Διαταραχή Μετατραυματικού στρες εμφανίζεται αφού το άτομο έχει βιώσει ένα αρκετά τραυματικό γεγονός ή βρέθηκε να είναι μάρτυράς του, είτε σε αυτό το τραυματικό γεγονός έχει προκληθεί σωματική βλάβη είτε φυσική απειλή. Άτομα που πάσχουν από PTSD συνήθως προέρχονται από τραυματικά γεγονότα όπως:
- Ληστείες
- Βιασμούς
- Πολέμους
- Τροχαία ατυχήματα/ Αεροπορικά δυστυχήματα
- Απαγωγές/ Αιχμαλωσίες
- Βασανιστήρια
- Κακοποίηση
- Φυσικές καταστροφές (σεισμούς, πλημμύρες)
- Βομβιστικές επιθέσεις
Το πρόφίλ των ατόμων με Μετατραυματικό στρες τείνουν να είναι ευερέθιστοι, να τρομάζουν εύκολα και με το παραμικρό ερέθισμα, να είναι πιο επιθετικοί και βίαιοι και να αποφεύγουν ερεθίσματα που τους θυμίζουν το συγκεκριμένο γεγονός. Τα άτομα αυτά τείνουν να «ξαναζούν» το συγκεκριμένο συμβάν στο μυαλό τους σε ανύποπτους χρόνους, ακόμα και στον ύπνο τους. Ταράζονται από μικρά ερεθίσματα (π.χ. μυρωδιές, χρώματα, ήχους) που μπορεί να τους «γυρίσει» στο συμβάν εκείνο.
Διαταραχή Άγχους Υγείας / Υποχονδρία:
- Η Υποχονδρία αφορά κυρίως το έντονο άγχος και την φοβία του ατόμου ως προς πιθανή οργανικής νόσου. Τα άτομα με Υποχονδρίαση προσέχουν ιδιαίτερα τα σημάδια του σώματός τους και τείνουν να τα παρερμηνεύουν ως συμπτώματα κάποιας πιθανής νόσου. Φτάνουν στο σημείο να πιστεύουν ότι μπορεί να έχουν προσβληθεί από κάποια ανίατη νόσο και προσπαθούν να επιζητούν επίμονα επιβεβαίωση από ειδικούς γιατρούς. Ακόμη, τείνουν να αλλάζουν τους γιατρούς σε περίπτωση που ο προηγούμενος τους έχει διαβεβαιώσει πως δεν διατρέχει κάποιο κίνδυνο.
Το κοινό χαρακτηριστικό σε όλες τις διαταραχές είναι το άγχος και ο φόβος. Οι παραπάνω διαταραχές αποτελούν περιπτώσεις στις οποίες το άγχος και ο φόβος πυροδοτείται στο άτομο από διαφορετικές καταστάσεις και ερεθίσματα. Οι αγχώδεις διαταραχές ταλαιπωρούν το άτομο σε μεγάλο βαθμό επηρεάζοντας την λειτουργικότητά του σε διάφορες καταστάσεις και τον αποκόπτουν από την εργασία του, τις διαπροσωπικές του σχέσεις και διάφορους άλλους τομείς της ζωής του. Σημαντικό είναι η επίσκεψή του σε ειδικούς που θα τον βοηθήσουν να καταλάβει την πηγή του προβλήματός του και θα του δώσει κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπισή του.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Chamorro – Premuzic, T. (2013). Προσωπικότητα και ατομικές διαφορές.
Gutenberg.
Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. Τόπος.
ΑΓΧΩΔΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ – Agxos.gr Agxos.gr
Llera, S. J., & Newman, M. G. (2015). Generalized Anxiety Disorder.
In R. L. Cautin & S. O. Lilienfeld (Eds.), The Encyclopedia of
Clinical Psychology (pp. 1341-1346). Chichester, West Sussex: John Wiley & Sons, Inc. doi:10.1002/9781118625392.wbecp161
