Η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση σύμφωνα με τον Sigmund Freud αποτελείται από τρεις βασικές οντότητες, το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ. Το Αυτό πηγάζει από το ασυνείδητο και σαν συνέπεια εκφράζει τα ένστικτα, τις βιολογικές ανάγκες, τις επιθυμίες του ατόμου. Το Εγώ από την άλλη πλευρά, αντιπροσωπεύει τη λογική και συνειδητή πλευρά της προσωπικότητας και καλλιεργείται καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής. Ο τελευταίος ψυχικός παράγοντας, το Υπερεγώ, σχηματίζεται από τα κοινωνικά και ηθικά ερεθίσματα που στη συνέχεια διαμορφώνουν την ηθική συνείδηση του ατόμου και το ενοχικό συναίσθημα.
Το Εγώ, απορρέοντας από την πιο συγκροτημένη πλευρά του ψυχισμού, προκειμένου να διατηρήσει την εσωτερική ισορροπία του ατόμου διαθέτει μηχανισμούς άμυνας με σκοπό να αποκρούσει το άγχος, τη δυσαρέσκεια και πιθανά παρορμητικές συμπεριφορές. Οι τρόποι αυτοί είναι προσαρμοστικοί αλλά ενίοτε και παθολογικοί ενώ με το πέρασμα του χρόνου μπορούν να παρουσιάσουν εξελιξιμότητα ή και να αναστραφούν.
1. Άρνηση
Παρόλο που το περιβάλλον αναγνωρίζει το δυσάρεστο γεγονός ή εμπειρία που βιώνει το άτομο, η πραγματικότητα δεν γίνεται αποδεκτή από το ίδιο το πρόσωπο που καλείται να την αντιμετωπίσει. Σε παθολογικές καταστάσεις μπορεί να έχει ψυχωτική μορφή (π.χ. ως κάποια φαντασίωση “Δεν νοσηλεύομαι, έχω επισκεφθεί κάποιους φίλους”) ή νευρωτική (π.χ. “Όλα καλά, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα”)
2. Προβολή
Απόδοση συναισθημάτων, σκέψεων και επιθυμιών σε πρόσωπα τρίτων, ιδιαίτερα όταν το άτομο έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τέτοιου είδους ερεθίσματα ή συναισθήματα. Συχνά το περιβάλλον μοιάζει εχθρικό.
3. Υποχονδρίαση
Αισθήματα πένθους, μοναξιάς, ή μη αποδεκτά συναισθήματα επιθετικών ενορμήσεων οδηγούν αρχικά σε μια προσπάθεια προσέγγισης άλλων ατόμων ή σε αναζήτηση βοήθειας ενώ στη συνέχεια μπορεί να εκδηλωθούν σαν σωματικά συμπτώματα ή αίσθημα πόνου.
4. Εκδραμάτιση
Παρορμήσεις ή ασυνείδητες επιθυμίες εκφράζονται άμεσα στην πράξη, ως προσπάθεια αποφυγής συνειδητοποίησης του πραγματικού συναισθήματος. Παρουσιάζεται συχνά σε γεγονότα που αφορούν διαπροσωπικές σχέσεις, με το άτομο που χρησιμοποιεί την εκδραμάτιση να ενδίδει σε παρορμήσεις προκειμένου να αποφύγει την ένταση που θα έφερνε η αναβολή της έκφρασης των συναισθημάτων και των επιθυμιών.
5. Παντοδυναμία
Η στάση αντιμετώπισης των εσωτερικών ή εξωτερικών στρεσογόνων καταστάσεων έχει το στοιχείο της υπεροψίας, σαν να διαθέτει κανείς κάποιες “υπερδυνάμεις” ή ιδιαίτερες ικανότητες.
6. Απώθηση
Η ιδέα απωθείται ενώ το συναίσθημα που τη συνοδεύει παραμένει παίρνοντας μια συμβολική μορφή ουτως ώστε να μην ξεχαστεί ολοκληρωτικά αλλά παράλληλα να μην είναι δυνατή η ανάκληση της ανάμνησης. Συχνά παρουσιάζεται ως “απώλεια μνήμης” ή “απώλεια αισθητικότητας” από κάποιο αισθητήριο όργανο.
7. Μόνωση
Το γνωσιακό μέρος μιας εμπειρίας διαχωρίζεται από το συναισθηματικό και έτσι μια διαδικασία βιώνεται αποδεσμεύοντας το συναίσθημα από τη συνείδηση. Ουσιαστικά είναι το αντίθετο της Απώθησης όπου το συναίσθημα παραμένει ενώ το γεγονός ξεχνιέται.
8. Αλτρουισμός
Το βάρος του άγχους, των δυσάρεστων συναισθημάτων και εμπειριών μεταφέρεται προς την κάλυψη αναγκών τρίτων προσώπων. Με τον τρόπο αυτό μπορεί είτε να καλύπτονται εν μέρει και ορισμένες προσωπικές ανάγκες είτε η ηθική ανταμοιβή της φιλανθρωπίας και του αλτρουισμού να καλύπτουν παροδικά το αρνητικό συναίσθημα.
9. Χιούμορ
Με παιχνίδια, λογοπαίγνια, χιουμοριστική διάθεση, το άτομο εκφράζει άμεσα τον τρόπο που αισθάνεται χωρίς κάποια δυσφορία, αποκαλύπτοντας την πιο ειρωνική ή αστεία πλευρά μιας σύγκρουσης.
10. Καταστολή
Μέσω της καταστολής, κρατά κανείς όλα τα στοιχεία μιας σύγκρουσης και αναβάλει τη συναισθηματική τους αντίδραση, εκφράζοντάς τη σε δεύτερο χρόνο.
Η καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών άμυνας του Εγώ μπορεί να βελτιώσει την αυτογνωσία και την ερμηνεία των αντιδράσεων κάθε ατόμου. Ξεκλειδώνοντας το συναίσθημα και αναγνωρίζοντας την πραγματική αιτία που το προκαλεί είναι κανείς σε θέση να εξελίξει όχι μόνο τη συμπεριφορά του αλλά και τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων γύρω του.
Βιβλιογραφία:
1. Personality traits, defense mechanisms and hostility features associated with somatic symptom severity in both health and disease.Hyphantis T, Goulia P, Carvalho AF.J Psychosom Res. 2013 Oct;75(4):362-9. doi:10.1016/j.jpsychores.2013.08.014. Epub 2013 Aug 31.2. Schacter, Daniel L. (2011). Psychology Second Edition. 41 Madison Avenue, New York, NY 10010: Worth Publishers3. Psychological Defenses from DSM-IV (see Repression), Virginia Commonwealth University. Retrieved on December 12, 2014
