«Αυτός που έχει αντιμετωπίσει κάθε γιατί στη ζωή του μπορεί να αντιμετωπίσει κάθε πώς…», Friedrich Nietzsche
Πόσες φόρες ένιωσες δυσφορία μόνο με την ύπαρξή σου; Πόσες φορές προσπάθησες να απαντήσεις σε ερωτήματα όπως «γιατί υπάρχω;», «θα μπορούσα να υπάρχω και να ζω καλύτερα;», «κι αν ναι, τι έχω κάνει γι’ αυτό;» κι άλλα τόσα; Είμαι σίγουρη πως δεν ήταν λίγες μα πάρα πολλές.
Καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τέτοια υπαρξιακά ερωτήματα, τα οποία συχνά καταλήγουν να φαίνονται σαν μια εσωτερική ,ψυχολογική διαμάχη με τον εαυτό μας. Γιατί λέγεται υπαρξιακό; Όλη αυτή η «συζήτηση» με τον εαυτό αφορά την ύπαρξή μας από οντολογική πλευρά με σκοπό να την διερευνήσουμε όσο περισσότερο γίνεται.
Στην ψυχολογία, όμως, η έννοια αυτή εξελίχθηκε. Οι υπαρξιστές ψυχολόγοι πιστεύουν στην ανθρώπινη ελευθερία και ευθύνη για την κάθε επιλογή σε κάθε κατάσταση. Απορρίπτουν την ντετερμινιστική οπτική για την ανθρώπινη φύση:
μας επηρεάζει το παρελθόν αλλά δεν μας καθορίζει!
Μια από τις κυρίαρχες θέσεις της υπαρξιακής ψυχολογίας είναι ότι δεν είμαστε θύματα των περιστάσεων γιατί , σε ένα μεγάλο μέρος της, η οντότητα μας καθορίζετε από τις αποφάσεις μας. Από τους πρωτοπόρους αυτής της θεωρητικής προσέγγισης, o Victor Frank επαναστάτησε με την έμφαση που έδωσε στο νόημα, την ελευθερία και την αναζήτηση αξιών, ως αντίδραση στις ιδέες του δάσκαλου του Freud αλλά κι ως αποτέλεσμα της εμπειρίας του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ο Frankl πίστευε πως το νόημα είναι θεμελιώδης αρχή δημιουργίας το οποίο δεν βασίζεται σε ένστικτα, αλλά απορροφάται από την εμπειρία. Ισχυριζόταν, μάλιστα, ότι οι άνθρωποι κατασκευάζουν το προσωπικό τους νόημα σε πεποιθήσεις π.χ. θρησκευτικές. Πώς όμως όλα αυτά συνδέονται με την υπαρξιακή μας πάλη; Τι σχέση έχει η νοηματοδότηση με όλο αυτό;
Διάβασε επίσης:
Ψtalk: “Παθαίνω κρίσεις ύπαρξης. Δεν ξέρω τι να κάνω.”
Κλειδί σε αυτή τη προσέγγιση είναι η θέση του ατομικισμού: ο άνθρωπος γεννιέται και πεθαίνει μόνος, δεν είναι κατεξοχήν καλό ή κακό ον αλλά με τις επιλογές του αναζητά και διαμορφώνει λόγους για να γίνει ευτυχισμένος. Για τον λόγο αυτό συνεχώς αναδιαμορφώνουμε τους εαυτούς μας και επαναπροσδιορίζουμε το νόημα που εμείς οι ίδιοι αποδίδουμε στην ύπαρξή μας.
Η αναζήτηση αυτή δεν γνωρίζει ούτε φύλο, ούτε ηλικία. Έτσι, λοιπόν, υπάρχουν κάποιες βασικές διαστάσεις για την ανθρώπινη ύπαρξη:
1. Η ικανότητα για αυτεπίγνωση: Η ανθρώπινη ζωή είναι πεπερασμένη. Επιλέγουμε τις πράξεις μας, αν θα δράσουμε ή όχι. Το υπαρξιακό άγχος είναι συνείδηση της ελευθερίας μας και αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Μπορεί να γεννιόμαστε μόνοι αλλά μπορούμε να σχετιστούμε και με άλλα ανθρώπινα όντα.
2. Η ελευθερία κι ευθύνη για κάθε επιλογή: Παρόλο που δεν επιλέγουμε εμείς να γεννηθούμε, κάθε άλλη απόφαση είναι απόρροια δικής μας ευθύνης κι ελευθερίας. Το να είμαι ελεύθερος είναι το ίδιο με το να είμαι άνθρωπος. Εμείς, όμως, επιλέγουμε και δημιουργούμε τις συνθήκες της ζωής μας.
3. Η πάλη για δημιουργία ταυτότητας και σχέσεων: Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Ενδιαφερόμαστε να το διαφυλάξουμε όμως αγωνιζόμαστε σκληρά για να συνάψουμε σχέσεις με άλλες μοναδικότητες και με τη φύση. Όλο αυτό χρειάζεται το θάρρος της ύπαρξης, δηλαδή να ζούμε με βάση τον δικό μας πυρήνα, να ανακαλύπτουμε καινούρια νοήματα και να τον αναδημιουργούμε αλλά όχι να τον απορρίπτουμε ή περιορίζουμε για τους άλλους.
4. Η αναζήτηση του νοήματος: Κυρίαρχο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης είναι να υπάρχει μια αίσθηση σημαντικότητας και σκοπού στη ζωή. Η σύγκρουση αυτή βασίζεται πολλές φορές στο πρόβλημα απάρνησης παλιών αξιών του ανθρώπου (π.χ. οικογενειακές, θρησκευτικές, κοινωνικές κ.λπ.) χωρίς να έχει βρει αξίες που να πηγάζουν από τον ίδιο, να είναι αυθεντικές και να εμπεριέχουν ένα προσωπικό νόημα.
Όταν, λοιπόν, δεν υπάρχει νόημα οδηγούμαστε σε αυτό που ονομάζεται υπαρξιακή ενοχή: το αίσθημα της ατέλειας, «δεν είμαι αυτό που θα μπορούσα να είμαι».
Σύμφωνα με τον θεωρητικό, η σύγχρονη ανθρωπότητα, παρόλο που έχει μια μεγάλη ποικιλία μέσων για ευζωία, πλήττεται καθημερινά από την ασθένεια της απώλειας νοήματος. Κι πάνω σ’ αυτή ο Victor δόμησε τη λογοθεραπεία ή καλύτερα την θεραπεία μέσω νοήματος.
Θεωρούσε ότι πέρα από τη ψυχολογία του βάθους και του ασυνειδήτου, έπρεπε να δημιουργηθεί μια ψυχολογία του ύψους, προωθώντας τη δυναμική του νοήματος για να βρει ο άνθρωπος την ευτυχία. Μέσα από τη λογοθεραπεία, ο άνθρωπος βρίσκει νόημα για την ύπαρξή του και σκοπό ζωής σύμφωνα με τον πυρήνα της οντότητας του.
Τότε ο άνθρωπος φτάνει στην ολοκλήρωση, που δεν είναι στατική αλλά χρειάζεται αγώνα για διαρκή προσέγγιση της ύπαρξης.
Γι’ αυτό την επόμενη φορά που θα σκεφτείς «Τι νόημα έχει;», να θυμάσαι πως το νόημα το δημιουργείς εσύ…
Βιβλιογραφία:
Georganda, E. T. (2021). Η θεραπευτική σχέση στην υπαρξιακή-ανθρωπιστική προσέγγιση. Psychology: the Journal of the Hellenic Psychological Society.
Reker, G. T. (1994). Logotheory and logotherapy: Challenges, opportunities, and some empirical findings. In International Forum for Logotherapy.
Viktor E. Frank (1966), Logotherapy and Existential Analysis- A Review.
Viktor E. Frankl (1964), Man’s search for meaning.
Gerald Corey (1999), Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy.
Οι εικόνες ανακτήθηκαν από www.unsplash.com
Φωτογραφία εξωφύλλου: Image by Belinda Fewings on UnsplashΦωτογραφίες κειμένου: Image by on Marija Zaric on Unsplash , Image by Stefano Pollio on Unsplash
