Η “κρίση πανικού” αποτελεί έναν όρο που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται όλο και πιο συχνά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Είτε θέλουμε να εξηγήσουμε μια εμπειρία άγχους που οι ίδιοι ζήσαμε, είτε θέλουμε να περιγράψουμε ένα περιστατικό που αφορά κάποιο άλλο άτομο, η κρίση πανικού αποτελεί συχνό θέμα συζήτησης.
Ωστόσο, αν και ακούμε αυτή την έννοια, γνωρίζουμε άραγε τί ακριβώς αφορά; Τι ονομάζουμε δηλαδή “κρίσεις πανικού”; Γιατί συμβαίνουν, και πώς μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε; Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να απαντήσω με απλό τρόπο στα παραπάνω ερωτήματα.
Οι κρίσεις πανικού αφορούν την ξαφνική έναρξη έντονου άγχους. Κάποιες φορές όταν είμαστε αγχωμένοι μπορεί να αισθανθούμε υπερένταση ή έντονη νευρικότητα, ή μπορεί να ανησυχούμε για πράγματα. Ωστόσο, ο πανικός διαφέρει. Κι αυτό γιατί πρόκειται για μια απότομη αύξηση έντονο φόβου, ή/και σωματικών συμπτωμάτων που εμφανίζονται ξαφνικά και φτάνουν στη μέγιστη ένταση μέσα σε λίγα λεπτά.
Έτσι, κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού, το άτομο βιώνει συνήθως τέσσερα από τα παρακάτω συμπτώματα (DSM-V):
-Έντονη ταχυπαλμία ενώ βρίσκεται σε κατάσταση χαλάρωσης
-Εφίδρωση ή τρέμουλο
-Αίσθηση ότι κόβεται η ανάσα ή πνίξιμο
-Πόνος στο στήθος ή δυσφορία
-Ναυτία, ζαλάδα, τάση για λιποθυμία
-Κρυάδες ή φούντωμα
-Ξηροστομία, “κουδούνισμα” στα αφτιά
-Μούδιασμα ή “μυρμήγκιασμα”, το οποίο ονομάζουμε παραίσθηση
-Αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποποίηση όπου το άτομο αισθάνεται αποκομμένο από τον εαυτό του
-Αίσθηση ότι χάνει τον έλεγχο ή ότι τρελαίνεται
-Φόβος ότι θα πεθάνει
Η διαταραχή πανικού συμβαίνει όταν το άτομο έχει συχνές κρίσεις πανικού και αυτό είναι το κύριο πρόβλημά του. Έτσι, μπορεί να φτάσει στο σημείο να μην θέλει να βγαίνει συχνά έξω ή να βρίσκεται σε πολύ κόσμο καθώς φοβάται ότι θα πάθει κρίση πανικού και δεν θα είναι ικανό να δραπετεύσει. Παρ’ όλα αυτά, ο οποιοσδήποτε μπορεί να πάθει κρίση πανικού ή κρίση άγχους χωρίς να χαρακτηρίζεται από διαταραχή πανικού.
Οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι απρόσμενες και ξαφνικές αλλά μπορεί και όχι. Αναμενόμενες μπορεί να είναι όταν υπάρχει ένα εμφανές ερέθισμα που μπορεί να τις προκαλέσει όπως για παράδειγμα το να μιλήσει κάποιος μπροστά σε κοινό, να μπει στο τρένο, να ταξιδέψει με το αεροπλάνο κλπ. Οι απρόσμενες κρίσεις πανικού συμβαίνουν όταν το άτομο είναι ήρεμο και ξαφνικά βιώνει μια τέτοια εμπειρία χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει το λόγο που συνέβη.
Γιατί κάποιος βιώνει κρίσεις πανικού;
Πολλές φορές οι κρίσεις πανικού συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές όπως με κατάθλιψη, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή κ.ά , ενώ άλλες φορές μπορεί να συνυπάρχουν με μια ιατρική κατάσταση ή να προκύπτουν λόγω των παρενεργειών μιας αγωγής.
Οι κρίσεις πανικού συνήθως διαρκούν για μερικά λεπτά (5-20’), όμως το άτομο παραμένει ταραγμένο και αποδιοργανωμένο ακόμα και μετά το πέρας τους. Τα άτομα που είναι από τη φύση τους πιο ευάλωτα στο άγχος και στον τρόπο που το βιώνουν, μπορεί να έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση στο να βιώσουν κρίσεις πανικού. Πρόκειται για μια κατάσταση όπου το σώμα βρίσκεται σε διαρκή επαγρύπνηση (body vigilance) απέναντι σε κάθε αίσθηση και το άτομο νιώθει ότι τα σωματικά του συμπτώματα είναι ένδειξη ενός σοβαρού σωματικού προβλήματος. Για παράδειγμα, αν το άτομο νιώσει έντονη ταχυπαλμία, επικεντρώνεται τόσο πολύ σε αυτή την αίσθηση που πιστεύει ότι θα πάθει καρδιακή προσβολή.
Ένας τρόπος να διαχειριστεί κάποιος τις κρίσεις πανικού είναι το να εστιάσει στο πώς σκέφτεται γι’ αυτές και στο πώς συμπεριφέρεται λόγω αυτών. Όσον αφορά τον τρόπο σκέψης, όλοι μας κάνουμε αρνητικές και διαστρεβλωμένες σκέψεις κάποιες φορές, αλλά το πώς σκεφτόμαστε επηρεάζει και το πώς αντιδράμε.
Τα άτομα με έντονο άγχος τείνουν να εμφανίζουν 3 είδη διαστρεβλωμένων σκέψεων: να καταστροφολογούν, να μαντεύουν το μέλλον, και να πηδούν σε συμπεράσματα.
Έτσι αν θεωρήσουν ότι ένα σωματικό σύμπτωμα, όπως η ταχυπαλμία, είναι τόσο σοβαρό και θα βλάψει την υγεία τους, μπορεί να οδηγηθούν ακόμη και στο νοσοκομείο για να το λύσουν.
Αυτές είναι κάποιες από τις πιο συχνές διαστρεβλωμένες σκέψεις των ατόμων με διαταραχή πανικού:
– Θα πάθω καρδιακή προσβολή
– Θα λιποθυμήσω
– Θα πάθω ασφυξία
– Θα τρελαθώ
– Θα χάσω τον έλεγχο
Οι παραπάνω σκέψεις συχνά οδηγούν σε συμπεριφορές όπως:
– Απομάκρυνση (escaping) από την κατάσταση και αποφυγή (avoidance) ερεθισμάτων που μπορεί να προκαλέσουν αυτές τις σκέψεις π.χ. αποφυγή χώρων με πολύ κόσμο.
– Αντισταθμιστικές συμπεριφορές (safety behaviors) που αφορούν τις συμπεριφορές εκείνες που βραχυπρόθεσμα βοηθούν το άτομο να αισθανθεί ασφάλεια, αλλά μακροπρόθεσμα διαιωνίζουν τον φαύλο κύκλο του άγχους και των κρίσεων πανικού, αφού το άτομο δεν καταφέρνει να διαχειριστεί μόνο του την κατάσταση π.χ. το να πηγαίνει κάποιος για ψώνια μόνο αν τον συνοδεύει ένα πρόσωπο που αισθάνεται ασφάλεια.
Τί μπορώ να κάνω για να διαχειριστώ άμεσα τις κρίσεις πανικού;
– Να μείνω στη θέση που βρίσκομαι, εάν είναι δυνατό
– Να αναπνεύσωαργά και βαθιά
– Να υπενθυμίσω στον εαυτό μου ότι θα περάσει
– Να μην προσπαθήσω να επιτεθώ σε αυτό που μου συμβαίνει
– Να επικεντρωθώ σε θετικές και όμορφες εικόνες που με χαλαρώνουν
– Να θυμηθώ ότι δεν απειλεί την ζωή μου
Ας μην ξεχνάμε βέβαια, ότι αν κάποιος αντιμετωπίζει συχνά κρίσεις πανικού, είναι εξαιρετικά σημαντικό να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας που θα μπορέσει να τον βοηθήσει να διαχειριστεί τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορικές του αντιδράσεις. Μάλιστα, η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με τεχνικές αναπνοής, διαλογισμό και έναν υγιεινό τρόπο ζωής, έχει αποδειχθεί ότι συμβάλει σημαντικά στην διαχείριση των κρίσεων πανικού.
Μην ξεχνάς, δεν είσαι μόνος/η/ο! Υπάρχουν πολλοί γύρω σου που είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν, αρκεί να εκφράσεις και να μοιραστείς μαζί τους αυτό που αισθάνεσαι.
Βιβλιογραφία:
American Psychiatric Association. (2013). DIAGNOSTIC AND STATISTICAL MANUAL OF MENTAL DISORDERS: FIFTH EDITION DSM-5™. London: American Psychiatric Association.
Bogucki, O., Craner, J., Berg, S., Wolsey, M., Miller, S., Smyth, K., Sawchuk, C. (2021). Cognitive Behavioral Therapy for Anxiety Disorders: Outcomes From a Multi-State, Multi-Site Primary Care Practice. Journal of Anxiety Disorders, p. Vol. 78.
National Institute for Health and Care Excellence. (2011). Treating generalised anxiety disorder and panic disorder in adults. pp. pp. 1-18.
System, N.-N. H. (2023). How to deal with panic attacks. Retrieved from https://www.nhsinform.scot/healthy-living/mental-wellbeing/anxiety-and-panic/how-to-deal-with-panic-attacks
