Η υπαρξιακή/ ηθική τελειομανία (moral/existential perfectionism) αποτελεί κατηγορία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD) και ορίζεται ως η ανάγκη της απόλυτη κυριαρχίας των αρχών, αξιών και των συναισθημάτων του ανθρώπου. Χαρακτηρίζεται από την επιθυμία για τελειότητα, την επιβολή εξαιρετικά υψηλών επιδόσεων και τη χρήση υπερβολικά σκληρής κριτικής για τις εκάστοτε ενέργειες και σκέψεις.
Σε όλα τα ανθρωπιστικά- ανθρωποκεντρικά θέματα, είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε υπενθυμίζοντας ότι τα ανθρώπινα όντα μιμούνται το ένα το άλλο. Ως άνθρωποι είμαστε βυθισμένοι σε έναν κόσμο τελετουργιών, συνηθειών, προτύπων και μοντέλων που αρχικά δεν δημιουργήσαμε εμείς για τον εαυτό μας. Στην πάροδο της ζωής μας καλούμαστε όμως να αποφασίσουμε εάν θα ανακαλύψουμε και θα γίνουμε ο εαυτός μας ή εάν θα ζήσουμε ως υπόδουλοι της «μίμησης» των άλλων. Είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, επιλέγουμε, κληρονομούμε και μεταδίδουμε πρότυπα (role models). Βρίσκουμε την ταυτότητα μας μέσω της δημιουργικής μίμησης, δηλαδή δοκιμάζοντάς και απορρίπτοντας μοντέλα και καταστάσεις, μέσα από την τακτική: δοκιμή και σφάλμα (trial and error). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εφηβεία. Στην διάρκεια των εφηβικών χρόνων, δοκιμάζουμε και υιοθετούμε πολλά και συχνά ετερόκλητα στοιχεία στην εσωτερική και την εξωτερική μας εμφάνιση. Με μια απλή λέξη πειραματιζόμαστε, μέχρι να νιώσουμε ασφαλής και αποδεκτοί από τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Η διαδικασία αυτή κορυφώνεται κατά την εφηβεία και συνεχίζεται μέχρι το κάθε άτομο να βρει σκοπό και να νιώσει ολοκληρωμένο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Τα διαφορετικά πρόσωπα της τελειομανίας
Ωστόσο, η λήψη μοντέλων δεν είναι μια απλή διαδικασία. Τις περισσότερες φορές ένα μοντέλο είναι ένα κράμα επιρροών, ένα μείγμα πραγματικών συναντήσεων και άμορφης, άυλης κοινωνικής μετάδοσης της γνώσης. Σε κάθε περίπτωση, η μη αυτονομία της ανθρώπινης επιθυμίας είναι η κεντρική ιδέα που εξετάζουμε στην εύρεση και στην ανάλυση των ριζών της ηθικής/υπαρξιακής τελειομανίας.
Μπορούμε τώρα να καταλάβουμε καλύτερα γιατί η ηθική τελειομανία ξεκινά: με τη σημασία του να ακολουθεί κανείς ένα καλό πρότυπο ή με την αναγκαιότητα να επιδιώκει το υψηλότερο ιδανικό. Η επιδίωξη των υψηλών ηθικών προτύπων και η προσπάθεια να οδηγήσουν μια ζωή που έχει πραγματικά νόημα είναι δύο κοινά θέματα που συνδέονται με το σημαντικό φιλοσοφικό θέμα της ηθικής τελειομανίας.
Αποδεικνύεται ότι η ηθική τελειομανία διακρίνεται σε δύο μορφές, όπως ακριβώς και η γενική τελειομανία:
Η πρώτη, η διάσταση που συλλέγει τα τελειομανικά προσωπικά πρότυπα σχετικά με την ηθική (αίτιο)
Η δεύτερη διάσταση η οποία συλλαμβάνει τις ανησυχίες της τελειομανίας σχετικά με την ηθική (αποτέλεσμα).
Αναμένεται ότι η ηθική τελειομανία πρέπει να παρουσιάζει σημαντικές συσχετίσεις με ηθικές αξίες, αρετές και κρίσεις σύμφωνα με τη φιλοσοφική θεωρία για την ηθική τελειομανία.
Ο αρχαίος φιλόσοφος Αριστοτέλης (384- 322 π.Χ.), ισχυρίστηκε, στην «ηθική της Νικομαχείας» ότι μια σωστή ύπαρξη απαιτούσε τόσο ηθικές όσο και πνευματικές αρετές και ότι η ηθική αρετή ήταν η τάση του ανθρώπου να ενεργεί με τον ορθόλογισμό. Ο Αριστοτέλης, για να στηρίξει την άποψή του, ότι οι ηθικές αρετές είναι αποτέλεσμα εθισμού, συνέδεσε ετυμολογικά τη λέξη «ἠθική», όρο τον οποίο δημιούργησε ο ίδιος, με τη λέξη «ἔθος», που παραπέμπει στον εθισμό. Συσχέτησε την πραγματική σημασία των λέξεων με τα πράγματα ή τις ιδιότητες που δηλώνουν, για να κατανοήσει και να επιβεβαιώσει τη μεταξύ τους σχέση. Έτσι, κατέληξε στο ότι οι δύο λέξεις δε συνδέονται μόνο ετυμολογικά αλλά και σημασιολογικά. Η συνήθεια, ο εθισμός σε έναν συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς, που επηρεάζει σημαντικά το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, είναι αυτό που εννοείται με τον όρο «ήθος». Η σχέση μεταξύ των δυο αυτών λέξεων είναι αμφίδρομη και αντίθετη. Οι δυο αυτές λέξεις συνδέονται με σχέση αίτιου (έθος)–αποτελέσματος (ήθος). Η λέξη ήθος απαιτεί τον εθισμό. Τον εθισμό και την πίστη σε ένα ιδανικό, σε ένα εξιδανικευμένο πρότυπο, η συνήθεια άσκησης ενός συγκεκριμένου τρόπου συμπεριφοράς. Στην σύγχρονη εποχή όμως ο εθισμός συνδέεται και με ενέργειες όπου έρχονται σε αντίθεση με την φυσική ετυμηγορία της ηθικής, όπως ο εθισμός σε ουσίες και μη κοινωνικά αποδεκτές αντιλήψεις.
Υπό το φως πρόσφατων εξελίξεων στην μελέτη της συγκεκριμένης θεωρίας, εξετάζουμε πλέον την ηθική τελειομανία ως έναν τύπο τελειομανίας που είναι μοναδικός στον τομέα της ηθικής.
Η σύνδεση μεταξύ ηθικής ταυτότητας και προκοινωνικών δραστηριοτήτων έχει υποστηριχθεί τόσο από θεωρητική όσο και από εμπειρική έρευνα. Η θεωρία του ίδιου-μοντέλου (Blasi, 1983, Blasi, 2004) υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι έχουμε την τάση να ενεργούμε με τρόπους που είναι συμβατοί με την ιδιοαντίληψη μας, δηλαδή με βάση τα προσωπικά μας πιστεύω και την εικόνα που οι ίδιοι έχουμε πλάσει για τον εαυτό μας. Ως αποτέλεσμα, η προκοινωνική συμπεριφορά είναι συμβατή με τον ηθικό εαυτό μας όταν η προσωπική μας ταυτότητα είναι ηθικοκεντρική.
Αυτό το είδος τελειομανίας, σχετίζεται με τις προσωπικές αξίες και επικεντρώνεται στην επιθυμία ενός ατόμου να είναι ηθικά και πνευματικά «τέλειο». Πολλοί άνθρωποι που αγωνίζονται με αυτό το είδος τελειομανίας αναρωτιούνται επανειλημμένα: «Είμαι καλός άνθρωπος;». Αλλά για αυτούς, είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε πως το «καλό» παίρνει συχνά τη θέση του «τέλειου» στην ασυνείδητη ομιλία.
Οι ηθικά άκαμπτοι άνθρωποι μπορεί να μην καθαρίσουν τα δωμάτιά τους ή δεν θα θυμούνται να βολέψουν τα πιάτα, όμως θα αισθανθούν απαίσια όταν και εάν σκεφτούν κακοπροαίρετα για έναν φίλο. Είναι ένα είδος τελειομανίας που υπονομεύει τόσο το αίσθημα αυτοεκτίμησης όσο και την αίσθηση του ανθρωπισμού.
Η χειρότερη πτυχή αυτού του είδους τελειομανίας είναι ότι εμποδίζει την προσωπική επιτυχία, καθώς και υπονομεύει την εμπιστοσύνη τόσο για τον εαυτό τους όσο και προς τους άλλους ανθρώπους. Οι άνθρωποι που πάσχουν από την συγκεκριμένη διαταραχή αρχίζουν να φοβούνται τη δική τους φύση και ως αποτέλεσμα την ελαττωματική φύση τους. Το πρόβλημα είναι ότι όσοι παλεύουν με αυτό το είδος τελειομανίας είναι συχνά αρκετά επιεικείς προς τους άλλους, όμως αρκετά αυστηροί και επικριτικοί προς τον εαυτό τους.
Όπως συνεπάγεται η υπαρξιακή τελειομανία επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό και τις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων. Τα άτομα που διακατέχονται από την διαταραχή έχουν συνήθως μειωμένα επίπεδα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης και συχνά στις κοινωνικές συναναστροφές τους απορρέει το αίσθημα ενοχής προς το άλλο πρόσωπο. Αυτό συμβαίνει διότι νιώθουν κατώτεροι και υπαίτιοι των σκέψεων και πράξεων τους. Κυριαρχεί η ανάγκη ευχαρίστησης και ικανοποίηση των προσδοκιών των συνανθρώπων τους. Ως επακόλουθο, τα άτομα χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια, κλείνονται στον εαυτό τους και πολλές φορές απομακρύνονται ψυχικά αλλά και σωματικά από τους γύρω τους . Η έλλειψη εμπιστοσύνης τόσο προς τον εαυτό τους όσο και προς τους γύρω τους πυροδοτεί έναν συνεχή αγώνα επιβίωσης.
Περισσότερο από το 30% του πληθυσμού παγκοσμίως πάσχει από τελειομανία (American Psychological Association, 2018 ) σε όλες της τις εκφάνσεις. Είναι σημαντικό λοιπόν αφού αναγνωρίσουμε και ταυτοποιήσουμε κάποιο από τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν και εφόσον λειτουργούν ως τροχοπέδη, υπονομεύοντας έναν ποιοτικό τρόπο ζωής να απευθυνθούμε στον κατάλληλο ειδικό φορέα.
Βιβλιογραφία:
Yang, Hongfei, et al. “Moral Perfectionism and Moral Values, Virtues, and Judgments: A Preliminary Investigation.” Personality and Individual Differences, Pergamon, 12 Dec. 2014, Link.
Wall, Steven. “Perfectionism in Moral and Political Philosophy.” Stanford Encyclopedia of Philosophy, Stanford University, 15 Dec. 2017, Link.
Zeng, Pan, et al. “Moral Perfectionism and Online Prosocial Behavior: The Mediating Role of Moral Identity and the Moderating Role of Online Interpersonal Trust.” Personality and Individual Differences, Pergamon, 29 Apr. 2020, Link.
“Perfectionism among Young People Significantly Increased since 1980s, Study Finds.” American Psychological Association, American Psychological Association, Link.
