Η διπολική διαταραχή είναι μια γνωστή ψυχική διαταραχή, που ανήκει στις πιο βαριές ψυχικές ασθένειες. Χαρακτηρίζεται από το δίπολο μανίας και κατάθλιψης, και έτσι ξεχωρίζει από την μονοπολική διαταραχή που είναι η καταθλιπτική. Το άτομο χαρακτηρίζεται από δυο ακραίες συναισθηματικές διαθέσεις: την έξαρση και την κατάθλιψη. Η έξαρση θεωρείται ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων που εκτείνεται από την ευφορία και την χαρά και φτάνει έως την μανία (υπερβολική έξαρση, υπερκινητικότητα, γρήγορη ομιλία συχνά με διαταραγμένη σκέψη) και την υπομανία (πιο ύπια κατάσταση μανίας). Η κατάθλιψη από την άλλη περιλαμβάνει συμπτώματα όπως ανηδονία, άγχος, διαταραχή του ύπνου και της όρεξης, κόπωση και εξάντληση, ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης, απώλεια ενδιαφέροντος και έλλειψη ελπίδας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα-σκέψεις ενοχής και σωματικά ενοχλήματα. Η Διπολική διαταραχή χωρίζεται σε δύο τύπους: τον τύπο 1, και τον τύπο 2.
Γίνεται κατανοητό ότι το άτομο βιώνει πολλά και έντονα συναισθήματα, είτε αυτά είναι θετικά είτε αυτά είναι αρνητικά. Αυτό το καθιστά λιγότερο λειτουργικό σε σχέση με ένα άτομο που βιώνει τα συναισθήματα του σε ηπιότερο βαθμό και μπορεί να τα διαχειριστεί τόσο το ίδιο, όσο και τα άτομα γύρω του. Όλα αυτά τα συμπτώματα απαιτούν την βοήθεια ενός ειδικού για την κατάλληλη αντιμετώπιση και τον περιορισμό τους στο λιγότερο δυνατό βαθμό.
Διάβασε επίσης : Η “γνωστή” διπολική διαταραχή
Ο ασθενής με διπολική διαταραχή λόγω αυτού που αποκαλέσαμε παραπάνω ως «έξαρση», φέρεται στους άλλους με επιθετικότητα, είναι ευερέθιστος, και χαρακτηρίζεται από παρανοϊκότητα και οργή. Ο ίδιος νιώθει ανεβασμένος και ευφορικός καθόλη τη διάρκεια μιας περιόδου που είναι στα «πάνω» του. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας όμως βλέπουν έναν άνθρωπο που είναι αρνητικά κείμενος απέναντί τους, ίσως να φωνάζει, να θυμώνει πολύ εύκολα και να τους αντιμιλά. Είναι δύσκολο αλλά ταυτόχρονα και πολύ χρήσιμο να συνειδητοποιήσουμε ότι η συμπεριφορά των ασθενών δεν μπορεί να αποδοθεί σε κακές προθέσεις ή σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του. Το άτομο βιώνει εναλλαγές στην διάθεση του διότι πάσχει από μια ψυχική ασθένεια και δεν μπορεί να ελέγξει την συμπεριφορά του. Βρίσκεται δηλαδή σε μια παρορμητική κατάσταση που χρήζει ειδικής κατάρτισης από το ίδιο αλλά και από κοντινά του πρόσωπα για την αντιμετώπισή της.
Οι φροντιστές ενός ασθενούς χωρίζονται στους «τυπικούς» και στους «άτυπους». Οι τυπικοί φροντιστές είναι αυτοί που ανήκουν στο προσωπικό των οργανισμών που παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή εργάζονται ως ανεξάρτητοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους έμμισθα. Οι ανεπίσημοι φροντιστές ή αλλιώς οι άτυποι φροντιστές είναι τα άτομα που ανήκουν στο στενό-συγγενικό περιβάλλον του ασθενούς και παρέχουν άμισθα στον ασθενή την φροντίδα που χρειάζεται. Σε άτομα με διπολική διαταραχή και οι δυο τύποι φροντιστών είναι σημαντικό να συνεισφέρουν με την βοήθειά τους. Από την μια πλευρά, την κάλυψη των ιατρικών αναγκών του ασθενούς αναλαμβάνει μια «Διεπιστημονική ομάδα» που συνήθως αποτελείται από ψυχίατρο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό και νοσηλευτή. Και από την άλλη πλευρά, τις πρακτικές, οικονομικές, υλικές και συναισθηματικές ανάγκες καλείται να καλύψει ένας ή περισσότεροι άτυποι φροντιστές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχει ο ένας κύριος άτυπος φροντιστής, ο οποίος ορίζεται ως εκείνο το πρόσωπο του οικογενειακού του περιβάλλοντος που έχει αναλάβει το κύριο μέρος της ευθύνης για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών του ασθενούς (CageotUríZAR et al.,2009).
Συγκεκριμένα, οι τομείς στους οποίους ο άτυπος φροντιστής ανταποκρίνεται είναι η δόμηση και διαχείριση της καθημερινής σχέσης με τον ασθενή. Τα συμπτώματα του ασθενούς προκαλούν προβλήματα στην επικοινωνία και τη διαχείριση της σχέσης, με αποτέλεσμα ο τρόπος που θα αντιμετωπίσει ο φροντιστής τον ασθενή να είναι καταλυτικός στην σχέση που θα δημιουργηθεί. Ο δεύτερος τομέας αφορά στο μέλλον του ασθενούς, σε περίπτωση που ο άτυπος φροντιστής σταματήσει για κάποιο λόγο την παροχή φροντίδας. Ο τρίτος τομέας περιλαμβάνει την καθημερινή εποπτεία του ασθενούς, σε ζητήματα όπως η λήψη της φαρμακευτικής αγωγής, ή η αποφυγή αυτοτραυματισμών ή αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Τέλος, ο τέταρτος τομέας αφορά την ενεργητική στάση και την συμμετοχή του ασθενούς σε καθημερινά ζητήματα.
Μια τέτοια διαταραχή, επομένως, επηρεάζει το οικογενειακό περιβάλλον του ατόμου με διπολική διαταραχή, αφού αναγκάζεται να αναπροσαρμοστεί στις ανάγκες του και να μάθει να διαχειρίζεται τα συμπτώματά του. Αυτή η διαδικασία ώθησε τους επιστήμονες να μελετήσουν την επίδραση που μπορεί να έχει μια άλλη διαταραχή (αυτή της Σχιζοφρένειας) στην οικογένεια, δημιουργώντας τον όρο «Οικογενειακή Επιβάρυνση» (family burden). Με την έννοια Οικογενειακή Επιβάρυνση ορίζονται «οι δυσκολίες και τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει το οικογενειακό περιβάλλον του ασθενούς και οι σηµαντικοί άλλοι» (Platt, Hirsch, & Knights,1981) .
Κάποιοι παράγοντες που επιβαρύνουν την οικογένεια είναι οι εξής: τα συμπτώματα κυρίως τα αρνητικά, όπως η επιθετικότητα, ο ακατανόητος και αποδιοργανωμένος λόγος. Ακόμα η χρονιότητα της ασθένειας μπορεί να εξασθενίσει ψυχικά κυρίως τους ασθενείς, αλλά σίγουρα ελαττώνει και τα ψυχικά αποθέματα των οικείων του. Ο βαθμός επαφής με τον ασθενή παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς τα άτομα που βρίσκονται σε καθημερινή επαφή μαζί του είναι πιο επιβαρυμένα. Και τέλος, η σχέση με το σύστημα υγείας και η υποστήριξη που δέχεται η οικογένεια από τους ειδικούς ψυχικής υγείας είναι ένας επιπλέον παράγοντας που καθορίζει τον όγκο του συναισθηματικού φορτίου που θα επωμιστούν τα μέλη της οικογένειας.
Στην συνέχεια, θα εξετάσουμε τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών μίας οικογένειας όταν ένας από τους δύο γονείς πάσχει από διπολική διαταραχή. Πώς επηρεάζονται τα υπόλοιπα μέλη; Πώς τα παιδιά θα μεγαλώσουν και τι αντίκτυπο θα έχει αυτή η κατάσταση στην δική τους ψυχική υγεία;
Στην περίπτωση που ένας από τους δύο γονείς έχει διαγνωστεί με διπολική διαταραχή, είναι σημαντικό τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας να είναι ενήμερα. Τα παιδιά όταν είναι σε μια ηλικία που μπορούν να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν αυτήν την πληροφορία είναι σημαντικό να το γνωρίζουν και να παρακολουθούνται και εκείνα από κάποιον ειδικο ψυχικής υγείας. Όταν το παιδί βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση βιώνει έντονα επίπεδα στρες τόσο στην παιδική όσο και στην ενήλικη ζωή του. Τα παιδιά εξαρτώνται από τους γονείς συναισθηματικά, επομένως όταν είναι μάρτυρες επεισοδίων μανιοκαταθλιπτικών ή επεισοδίων έξαρσης πιθανόν να νιώθουν άγχος, και υποσυνείδητα να σκέφτονται ότι πρέπει εκείνα να φροντίσουν τον γονιό τους. Ακόμα, ένα παιδί μπορεί να φοβάται ότι αυτό που συμβαίνει στον γονιό μπορεί να συμβεί και στο ίδιο. Όλες αυτές οι ανησυχίες και τα συναισθήματα των παιδιών είναι οφέλιμο να συζητιούνται με έναν ειδικό, ώστε το παιδί να μην επιβαρύνεται ψυχολογικά.
Η έρευνα των Bauer, Spiessl & Helmbrecht (2015) ασχολήθηκε με τον τρόπο που τα παιδιά βιώνουν την κατάθλιψη ή τη διπολική διαταραχή των γονιών τους. Τα παιδιά φάνηκε ότι δυσκολεύονταν να διαχειριστούν το ψυχολογικό βάρος που επέφερε αυτή η ασθένεια στη ζωή τους, την απογοήτευση που ένιωθαν από την οικογενειακή τους κατάσταση και το άγχος λόγω των συμπτωμάτων του ασθενούς. Τέλος, η έρευνα έδειξε ότι τα παιδιά ένιωθαν απογοήτευση και από την ανεπιτυχή θεραπεία του γονέα με διπολική διαταραχή, που τον καθιστούσε μη λειτουργικό και επιβάρυνε την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών.
Οι πιθανότητες που έχουν τα παιδιά να εμφανίσουν κάποια ψυχική διαταραχή είναι αρκετές, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα τα εμπόδια που δημιουργεί η ασθένεια των γονιών τους στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Τα παιδιά ενδέχεται να εμφανίσουν συμπτώματα διπολισμού, διαταραχής της διάθεσης και του άγχους.
Πηγές:
Βασικά Στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής, Νίκος Μάνου
Διπολική διαταραχή και οικογένεια Η συμβολή της ψυχοεκπαίδευσης, Μ. Οικονόμου, Μ. Χαρίτση
Η μέτρηση της κοινωνικής της κοινωνικής λειτουργικότητας σε ασθενείς με ψυχώσεις- Διπολική Διαταραχή, Μ. Τοράκη
Διπολική διαταραχή :Ένας οδηγός για ασθενείς και οικογένειες, Α.Κυριακέα
Η οικογενειακή επιβάρυνση (Family Burden): συγκριτική μελέτη σε οικογένειες ασθενών με σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή, Δ.Θεοδοσοπούλου
