Το διαζύγιο αποτελεί ένα από τα πλεόν στρεσσογόνα γεγονότα στη ζωή τόσο των ενηλίκων όσο και τω παιδιών. Όλα τα παιδιά δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο απέναντι στο διαζύγιο των γονέων τους.
Αντιδράσεις του παιδιού στο διαζύγιο:
Βασικοί παράγοντες που σχετίζονται με τον αντίκτυπο του διαζυγίου των γονέων του παιδιού αποτελούν :
- Η ηλικία και το επίπεδο της γνωστικής του ανάπτυξης
- Το φύλο
- Η προσωπικότητά του
- Οι δεξιότητες χειρισμού των καταστάσεων.
- Ο χειρισμός της κατάστασης από τους γονείς πριν και μετά το διαζύγιο, ο ρόλος του απόντα γονέα μετά το χωρισμό, η εικόνα που παρουσιάζεται στο παιδί από τον ένα για τον άλλο γονέα μετά το χωρισμό και τη σχέση των γονέων με το παιδί.
- Η ύπαρξη αδελφών
- Η ύπαρξη διαθέσιμου δικτύου υποστήριξης.
Αντιδράσεις ανάλογα με την ηλικία του παιδιού:
Οι αντιδράσεις του παιδιού διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και το εξελεκτικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται κατά το διάστημα διάλυσης της οικογένειας.
Βρεφική ηλικία:
Τα βρέφη επηρεάζονται από τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που τα φροντίζει. Μερικές από τις αντιδράσεις είναι το κλάμα, οι κολικοί, τα προβλήματα στον ύπνο, το άγχος αποχωρισμού, η επιθετικότητα και η αναπτυξιακή παλινδρόμηση. Δύναται να παρουσιάσουν και ψυχοκινητική καθυστέρηση εάν τα ερεθίσματα που δέχονται είναι ακατάλληλα ή ανεπαρκή για τη ψυχοκινητική τους ανάπτυξη.
Προσχολική ηλικία:
Τα παιδία της προσχολικής ηλικίας δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν σωστά το διαζύγιο, τα κίνητρα, τα συναισθήματα των γονέων τους, ποιος ήταν ο δικός τους ρόλος στο διαζύγιο, και τι θα συμβεί στο μέλλον. Είναι δυνατόν να αισθάνονται ένοχα, να κατηγορούν τον εαυτό τους για το διαζύγιο, να αισθάνονται φόβο μήπως τα εγκαταλείψουν και οι δύο γονείς, αλλά και να ελπίζουν ότι οι γονείς τους θα είναι ξανά μαζί. Το κλαμα, η προσκόλληση στον γόνέα, η άρνηση να συνεχίσει τις ευχάριστες δραστηριότητες της καθημερινότητάς του, είναι κάποιες από τις αντιδράσεις τους. Οι ενοχές, οι εφιάλτες, η αίσθηση ότι δεν αξίζει την αγάπη των άλλων, η παλινδρόμηση, η ενούρηση μας δείχνουν τη δυσκολία του παιδιού να προσαρμοστεί. Η θορυβώδης συμπριφορά, η υπερκινητικότητα και η παραίτηση από το παιχνίδι εκφράζουν τη θλίψη του παιδιου.
Σχολική ηλικία:
Τα παιδιά της σχολικής ηλικίας νιώθουν ντροπή, φόβο, θυμό, αισθήματα στέρησης και εγκατάλειψης. Σε αυτή την ηλικία. Το διαζύγιο σε αυτή την ηλικία είναι ιδιαίτερα οδυνηρό. Το παιδί ψάχνει τον υπεύθυνο της συγκεκριμένης κατάστασης. Εκφράζει συνήθως το θυμό του προς τον εναπομείναντα γονέα, συνήθως τη μητέρα, την οποία κατηγορεί για τη κακή έκβαση του γάμου. Αντίθετα, ο απών γονέας είναι δυνατόν να εξιδανικευθεί. Το παιδί έχει μη ρεαλιστικές ελπίδες για επανασύνδεση των γονέων και νιώθει το φόβο της απόρριψης από τον απόντα γονέα. Στο σχολείο, το παιδί αντιμετωπίζει προβλήματα στη συγκέντρωση της προσοχής, πιθανότατα μειωμένη σχολική επίδοση. Επιπλέον, η αδυναμία του να μοιραστεί με τους φίλους του τα αισθήματα αμηχανίας και ντροπής, μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και μοναξιά.
Εφηβική ηλικία:
Τα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας δεν εκδηλώνουν τόσο πολύ τον εσωτερικό τους πόνο, σε μία προσπάθεια απώθησης ή συγκάλυψης της λύπης τους. Η άρνηση που έχουν να συζητήσουν οφείλεται στον πόνο και την αμηχανία που τους προκαλεί το συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, έχουν το νοητικό δυναμικό να εκτιμήσουν την κατάσταση πιο σωστά, να αποδώσουν ευθύνες για το ποιος φταίει για το διαζύγιο, μπορούν να ασχοληθούν με θέματα που αφορούν το μέρος ποιου γονέα θα πάρουν. Από τις πιο χαρακτηριστικές αντιδράσεις των εφήβων είναι ο θυμός, η αναστάτωση, η καταθλιπτική συμπεριφορά, η απόσυρση από την οικογενειακή ζωή και η στροφή προς τους φίλους. Η πρόωρη απώλεια του γονεϊκού προτύπου μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρη ανεξαρτησία, σε έλλειψη ελέγχου της παρορμητικότητας και πιθανόν σε κατάχρηση αλκοόλ, χρήση ουσιών και επιθετική συμπεριφορά.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Το διαζύγιο μέσα από τα μάτια του παιδιού.
Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις:
Τα προγράμματα με επίκεντρο τα παιδιά βοηθούν ανακουφίζοντας τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών. Συνήθως πραγματοποιούνται στο σχολείο και ο στόχος τους είναι εκπαιδευτικός και θεραπευτικός. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων είναι το παιχνίδι ρόλων, η αφήγηση ιστοριών, οι ασκήσεις επίλυσης προβλημάτων σχέσεων, η ζωγραφική.
Συνίσταται στους γονείς:
- Να ακούν τις ερωτήσεις και τα σχόλια του παιδιού τους. Είναι πιθανόν η απορία ή το σχόλιο του να κρύβουν βαθύτερες ανησυχίες.
- Να μένουν ανοιχτοί στις ανάγκες του παιδιού τους. Να το καθησυχάζουν ή να εξηγούν όπου χρειάζεται, αλλά να του δίνουν προσωπικό χρόνο και να είναι προετοιμασμένοι, αν χρειαστεί να αναζητήσουν εξωτερική βοήθεια από κάποιο σύμβουλο/θεραπευτή.
- Να διατηρήσουν την επαφή του παιδιού με τους συγγενείς του συζύγου.
- Να βεβεαιώσουν στο παιδί ότι δεν πρόκειται για δικό του λάθος.
- Να βεβαιώσουν για την ασφάλεια του παιδιού, αλλά και τη δυνανότητα επικοινωνίας και με τους δύο γονείς.
- Να διατηρήσουν το πρόγραμμα, την καθημερινότητα, τη ρουτίνα. Η τήρηση της ρουτίνας τη καθημερινότητάς του ως έχει, η παραμονή του στο υπνοδωμάτιό του, η διατήρηση των αγαπημένων του παιχνιδιών ενδυναμώνουν το αίσθημα ασφάλειας του παιδιού.
- Να μη τοποθετούν στη μέση το παιδί.
– Πότε και Πώς πρέπει να ενημερώνουν το παιδί οι γονείς;
Σχετικά με το πώς και το πότε οι γονείς πρέπει να ενημερώνουν το παιδί αναφορικά με το διαζύγιο, δίνονται οι παρακάτω οδηγίες στους γονείς.
- Να προτιμούν να ενημερώνουν το παιδί πριν χωρίσουν. Αν αποσιωπήσουν την κατάσταση, είναι πιθανόν το παιδί να αισθανθεί ότι του κρύβουν σημαντικές πληροφορίες και θα κλονιστεί η εμπιστοσύνη του σε αυτού ( για παιδιά ηλικίας κάτω των 5 : μία- δύο μέρες πριν το χωρισμό είναι αρκετές, στη σχολική ηλικία αφομοιώνουν καλύτερα τις πληροφορίες εάν ενημερωθούν μία εβδομάδα νωρίτερα, οι έφηβοι έχουν την ανάγκη να το γνωρίζουν δύο εβδομάδες νωρίτερα ).
- Να προτιμήσουν να μιλήσουν και οι δύο μαζί στο παιδί.
- Να του μιλήσουν αργά και απλά, να εξηγήσουν τι και πότε θα συμβεί.
- Να δώσουν εξηγήσεις με βάση το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού.
- Να βεβαιώσουν το παιδί ότι και οι δύο γονείς συνεχίζουν να το αγαπούν.
- Να τοποθετήσουν σαφή όρια σε σχέση με ποια ζητήματα αφορούν μόνο τους ενηλίκους και όχι το παιδί και να μη συζητούν θέματα που δεν είναι κατάλληλα προς συζήτηση με τα παιδιά.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
- Grych. J. H., & Fincham, F. D. (1992). Interventions for children of divorce: toward greater integration of research and action. Psychological Bulletin. 111(3), 434-454.
- Hebert, M. (1998). Χωρισμός και Διαζύγιο: βοηθώντας τα παιδιά να το αντιμετωπίσουν, Επιμ.: Β. Παπαδιώτη- Αθανασίου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Κοντοπούλου, Μ. (2007). Παιδί και Ψυχοκοινωνικές Δυσκολίες, Μια ψυχοδυναμική οπτική. Αθήνα: Gutenberg
- Χατζηχρήστου, Χ. Γ. (1999). Ο χωρισμός των γονέων, το διαζύγιο και τα παιδιά. Η προσαρμογή των παιδιών στη διπυρηνική οικογένεια και στο σχολείο. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.