Μια εξήγηση υπό το πρίσμα της Θεωρίας της Προσκόλλησης
Πολλές φορές μπορεί κανείς να έχει σκεφτεί, “τι φταίει και δεν λειτουργεί η σχέση μου;”,”τι κάνω λάθος;”,”μήπως είμαι σε μια τοξική σχέση;”,”μήπως πρέπει να χωρίσω;”, μάλιστα, συχνά, αυτές οι σκέψεις μπορεί να εμφανίζονται σε όλες ή στις περισσότερες από τις σχέσεις. Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει κάποιον να επιλέγει, συνεχώς, την σύναψη τοξικών σχέσεων και πολλές φορές να μην θέλει να τερματίσει αυτές τις σχέσεις;
Αρχικά, η τοξική σχέση μπορεί να έχει πολλές διαφορετικές μορφές. Γενικότερα όμως ως τοξική ορίζεται μια σχέση, η οποία δεν καλύπτει τις βασικές ανάγκες που οι περισσότεροι αναζητούν από μια συντροφική σχέση, όπως στοργή, τρυφερότητα, οικειότητα, συντροφικότητα. Αντίθετα, οι τοξικές σχέσεις δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις και την αίσθηση ότι “ρουφούν” όλη την ενέργεια των συντρόφων. Επίσης, μια τοξική σχέση μπορεί να χαρακτηρίζεται από συναισθηματική, λεκτική ή ακόμα και σωματική κακοποίηση του ενός συντρόφου προς τον άλλον.
Στο συγκεκριμένο άρθρο, λοιπόν, θα δοθεί μια επιστημονική εξήγηση, με βάση την Θεωρία του Δεσμού (ή προσκόλλησης), για το πως υποσυνείδητες διαδικασίες που έχουν διαμορφώσει την προσωπικότητα από την βρεφική και παιδική ηλικία, συμβάλλουν στην επιλογή και στην επιμονή να μένει κανείς σε μια τοξική σχέση καθώς και στους τρόπους να αποφύγει την σύναψη τέτοιων σχέσεων.
Είναι αδιαμφισβήτητο πως οι πρώιμες σχέσεις, ιδιαίτερα η σχέση του βρέφους με το πρωταρχικό πρόσωπο φροντίδας του, που συνήθως είναι η μητέρα, είναι πολύ σημαντικές για την διαμόρφωση της προσωπικότητας και τον τρόπο σύναψης σχέσεων στην ενήλικη ζωή. Ανάλογα με την αγάπη και την στοργή που έλαβε κάποιος από τους γονείς του, άλλους φροντιστές και, γενικότερα, από σημαντικά πρόσωπα κατά την παιδική ηλικία, καθώς και η δυναμική αυτών των αλληλεπιδράσεων, καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την συμπεριφορά του ως ενήλικα και το είδος των σχέσεων που θα συνάψει.
Αυτή την θεωρία ανέπτυξε η Ainsworth το 1978, με βάση τις αρχικές διατυπώσεις του Bowlby. Με βάση, λοιπόν, την θεωρία της προσκόλλησης, η συνέπεια και η αγάπη στην σχέση γονέα-παιδιού διαμορφώνουν τέσσερις βασικούς τύπους δεσμών:
1) Τον ασφαλή δεσμό, όπου η φροντίδα προς το παιδί παρέχεται με συνέπεια και συνέχεια. Η επικοινωνία είναι αμφίδρομη, με θετικό ενδιαφέρον και το παιδί αναπτύσσει υψηλή αυτοεκτίμηση αλλά και εμπιστοσύνη προς τους άλλους.
2) Τον ανασφαλή-αμφιθυμικό δεσμό, όπου η φροντίδα είναι ασυνεπής και χαρακτηρίζεται από παραμέληση και αδιαφορία του γονέα. Το παιδί μπερδεύεται και αισθάνεται αυξημένο άγχος. Δεν νιώθει σίγουρο για την αγάπη του γονέα και αναπτύσσει τάσεις εξάρτησης. Γίνεται απαιτητικό, θυμώνει εύκολα και αναζητά απεγνωσμένα την προσοχή. Μειώνεται η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση του καθώς πιστεύει πως δεν αξίζει αγάπη και φροντίδα, πως αυτό ευθύνεται για την αδιαφορία του ‘σημαντικού άλλου’.
3) Τον ανασφαλή δεσμό αποφυγής, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ψυχρούς, αδιάφορους, εχθρικούς και απορριπτικούς γονείς. Οι γονείς δεν εμπλέκονται συναισθηματικά με το παιδί και δεν ανταποκρίνονται στην κάλυψη των βασικών αναγκών του. Σε κάθε προσπάθεια του παιδιού για αναζήτηση εγγύτητας, προσοχής και αγάπης υπάρχει αποδοκιμασία από τον γονέα. Χαρακτηριστικό σημάδι αυτού του τύπου δεσμού γονέα-παιδιού, είναι πως όταν τα παιδιά αποχωρίζονται τους γονείς δεν εμφανίζουν θλίψη, ενώ όταν βρίσκονται μαζί τους, τους αγνοούν. Τα παιδιά αναπτύσσουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση και μπορεί να γίνονται επιθετικά, λόγω της ματαίωσης που νιώθουν από την αλληλεπίδραση με τους γονείς.
4) Τέλος, τον αποδιοργανωτικό δεσμό, όπου οι γονείς μπορεί να μην φαίνονται πάντα εχθρικοί ή απορριπτικοί, όμως, μπορεί, συχνά, να είναι κακοποιητικοί και επικίνδυνοι προς το παιδί. Το παιδί αναπτύσσει μπερδεμένα συναισθήματα και αυξημένο άγχος. Νιώθει την ανάγκη για εγγύτητα με τον γονέα, αλλά, ταυτόχρονα, θέλει να απομακρυνθεί από αυτόν καθώς του προκαλεί άγχος. Δεν μπορεί να ζητήσει συμπαράσταση από τους άλλους και δεν γνωρίζει πως να ανταποκρίνεται στην αγάπη και στην φροντίδα των άλλων.
Ανάλογα λοιπόν τον τύπο δεσμού που έχει διαμορφώσει καθένας κατά την διάρκεια των παιδικών του χρόνων, εξακολουθεί να αναζητά τον ίδιο τύπο δεσμού και στις ερωτικές του σχέσεις.
Εδώ λοιπόν είναι τα γνωρίσματα που έχει κάθε τύπος δεσμού στην ενήλικη ζωή του ατόμου.
1) Ο ασφαλής τύπος είναι ο δεσμός που αναπτύσσει το άτομο που είχε ποιοτικές σχέσεις με τους ‘σημαντικούς άλλους’ στην παιδική ηλικία και έχει αυξημένες πιθανότητες να συνάπτει υγιείς σχέσεις. Τα άτομα αυτά έχουν θετική εικόνα για τον εαυτό τους και για τους συντρόφους τους. Εμπιστεύονται τον σύντροφο τους, μοιράζονται συναισθήματα, είναι υποστηρικτικοί και στοργικοί και τείνουν να συνάπτουν μακροχρόνιες και ικανοποιητικές σχέσεις. Ακόμη, και σε περιπτώσεις κρίσεων και συγκρούσεων στην σχέση, που σίγουρα θα υπάρξουν, έχουν αυξημένη ικανότητα να τις αντιμετωπίζουν με σωστούς τρόπους. Χαρακτηρίζονται από μια ισορροπημένη και ευχάριστη καθημερινότητα, ενώ δεν φοβούνται την μοναξιά και την πιθανή διάλυση της σχέσης. Αυτός ο τύπος ατόμου έχει λιγότερες πιθανότητες να εμπλακεί και να συνεχίσει μια τοξική σχέση.
2) Ο εμμονικός/αγχώδης τύπος προσκόλλησης, τον οποίο αναπτύσσουν τα άτομα που είχαν έναν ανασφαλή-αμφιθυμικό τύπο δεσμού με τους γονείς ή έχουν βιώσει εγκατάλειψη, είτε με τον θάνατο ενός γονέα, είτε με ένα διαζύγιο και την απομάκρυνση από τον έναν γονέα. Τα άτομα αυτά αναπτύσσουν πολύ στενές σχέσεις με τους συντρόφους τους και φοβούνται την εγκατάλειψη. Είναι εμμονικοί με την σχέση τους και προσπαθούν να μειώσουν τις έντονες ανασφάλειες τους μέσα από αυτήν. Νιώθουν έντονο άγχος πως η σχέση δεν θα διαρκέσει και χαρακτηρίζονται από υπερβολική ζήλια και κτητικότητα. Το υπερβολικό άγχος της εγκατάλειψης τους δημιουργεί διαρκώς υποψίες για ενδεχόμενη απιστία του συντρόφου τους, συχνά, χωρίς να υπάρχουν πραγματικές ενδείξεις. Αισθάνονται πως έχουν ελλείμματα, τα οποία θα κάνουν τον σύντροφο τους να τα εγκαταλείψει. Είναι απαιτητικοί, αναζητούν, συνεχώς, προσοχή και όταν οι απαιτήσεις τους δεν καλύπτονται, νευριάζουν, θυμώνουν και δημιουργούνται εντάσεις. Το να έχουν τον έλεγχο στην σχέση μειώνει το έντονο άγχος τους για απόρριψη και εγκατάλειψη. Εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την σχέση. Μάλιστα, πολλές φορές είναι άπιστοι, προκειμένου να αποφύγουν τον πόνο μια πιθανής εγκατάλειψης.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Είδη προσκόλλησης και ρομαντικές σχέσεις ενηλίκων
Οι απαιτήσεις και οι διαρκείς εντάσεις στην σχέση, συνήθως, οδηγούν τον σύντροφό τους να τους εγκαταλείψει, πράγμα που αυξάνει τις ανασφάλειες τους και μπορεί να γίνουν ακόμα και βίαιοι, ώστε να κρατήσουν κοντά τους τον σύντροφο τους. Αυτός ο τύπος δεσμού οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο αναζήτησης συντρόφου που θα καλύψει τις ανασφάλειες και τα κενά που δημιούργησε ο δεσμός με τους γονείς. Έτσι, τα άτομα αυτά συνάπτουν διαρκώς τοξικές σχέσεις.
3) Ο αποφευκτικός τύπος προσκόλλησης εμφανίζεται σε άτομα που είχαν αναπτύξει ανασφαλή δεσμό με την μητέρα. Είναι το αντίθετο από τον εμμονικό/αγχώδη τύπο καθώς το άτομο δεν εξαρτάται καθόλου από τον σύντροφο του αλλά έχει την ανάγκη να εξαρτάται ο σύντροφός του από εκείνο. Παρουσιάζει έντονο άγχος για την σύναψη στενών συναισθηματικών σχέσεων για αυτό αποφεύγει να δείχνει τα συναισθήματα του. Δεν επιδιώκει την στενή σωματική επαφή με τον σύντροφό του, όπως αγκαλιές ή φιλιά. Φαίνεται συναισθηματικά απόμακρο, ψυχρό. Είναι εσωστρεφές και μοναχικό και σε συζητήσεις αποφεύγει να μιλά για σοβαρά και ουσιαστικά θέματα προκειμένου να αποφύγει την στενή συναισθηματική σύνδεση. Καταπιέζει τα συναισθήματα του καθώς θεωρεί πως εάν τα δείξει στον σύντροφο του θα τον απορρίψει και θα πέσει στην υπόληψη του. Θέλει να φαίνεται άτρωτο, χωρίς αδυναμίες, έχει την αντίληψη πως δεν πρέπει να δείχνει πως έχει την ανάγκη των άλλων. Δείχνει να μην χρειάζεται τους άλλους και ότι τους θεωρεί ασήμαντους. Αποφεύγει να έρχεται αντιμέτωπο με τα συναισθήματα του και τα συναισθήματα των άλλων, ενώ σε καταστάσεις που του προκαλούν πίεση και άγχος, τις αγνοεί και αποφεύγει να τις αντιμετωπίσει. Επίσης, μπορεί να γίνει βίαιο.
4) Ο φοβικός τύπος είναι ο τελευταίος, τον οποίο αναπτύσσουν τα άτομα που είχαν έναν αποδιοργανωτικό δεσμό με την μητέρα. Είναι άτομα που πιθανόν να έχουν κακοποιηθεί στην παιδική τους ηλικία. Έχουν βιώσει κάποιο ψυχικό τραύμα ως παιδιά και έχουν αποσυνδεθεί από τα συναισθήματα τους, δεν γνωρίζουν τι πραγματικά θέλουν. Αποφεύγουν την στενή συναισθηματική σχέση και την εξάρτηση, προκειμένου να μην πληγωθούν, όμως, ταυτόχρονα φοβούνται την πιθανή εγκατάλειψη. Νιώθουν άνετα να δημιουργούν σχέσεις, όμως, όταν γίνονται πολύ στενές, έρχονται στην επιφάνεια καταπιεσμένα συναισθήματα του παρελθόντος και βιώνουν ξανά στο παρόν το ψυχικό τραύμα του παρελθόντος. Αυτός είναι ένας λόγος που πολλές φορές επιδιώκουν να έρθουν κοντά με κάποιον αλλά ξαφνικά εξαφανίζονται χωρίς καμία εξήγηση, εξαιτίας του φόβου τους. Βιώνουν εσωτερική σύγχυση καθώς, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, μπορεί να μην δείχνουν εξαρτημένη από μια στενή σχέση αλλά φοβούνται την εγκατάλειψη, για αυτό χαρακτηρίζονται ως παθητικοί σε μια σχέση, δεν μιλούν για αυτό που δεν τους αρέσει, για να μην εγκαταλειφθούν. Δεν έχουν λογική αίσθηση του εαυτού τους και σαφή σύνδεση με τους άλλους.
Μάλιστα, τις περισσότερες φορές άτομα εμμονικού τύπου προσκόλλησης τείνουν να συνάπτουν ερωτική σχέση με άτομα του αποφευκτικού ή φοβικού τύπου προσκόλλησης, προκειμένου ο ένας να καλύψει τα κενά του άλλου. Όμως, ο εμμονικός χαρακτήρας του ενός με τον απορριπτικό χαρακτήρα του άλλου δημιουργούν μια τοξική σχέση, με πολλές εντάσεις και αυξημένες πιθανότητες αποτυχίας.
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό, πόσο καθοριστικός είναι ο τύπος του δεσμού που αναπτύσσεται με τους ‘σημαντικούς άλλους’ στα πρώτα χρόνια της ζωής. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να τονιστεί πως ο τύπος δεσμού δεν είναι μόνιμος και σταθερός, διάφορα γεγονότα στην ζωή μπορεί να μετατρέψουν τον ασφαλή δεσμό σε μη-ασφαλή. Για παράδειγμα, μια αρρώστια, ένα ατύχημα, ένας χωρισμός ή ένας θάνατος αγαπημένου προσώπου.
Πώς όμως θα απαλλαγεί κάποιος από τις τοξικές σχέσεις και τα δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, τα οποία, ίσως, έχουν διαμορφωθεί, εξαιτίας ενός μη-ασφαλούς δεσμού με τους γονείς;
Ένας βασικός λόγος που πολλοί άνθρωποι επιλέγουν και διατηρούν μια τοξική σχέση είναι ο φόβος της μοναξιάς. Ο φόβος του να μην μείνω μόνος/η. Μια τέτοια σκέψη μπορεί να οφείλεται σε κάποιον από τους δυσλειτουργικούς τύπους δεσμού, όπως είναι ο αγχώδης ή ο φοβικός. Ο φόβος αυτός μπορεί να συνυπάρχει και με τον φόβο της οικονομικής ανασφάλειας καθώς πολλές φορές σε μια τοξική σχέση η χειραγώγηση και η εξάρτηση από τον σύντροφο εμφανίζεται και στον οικονομικό τομέα.
Σε αυτή την περίπτωση, είναι σημαντικό το άτομο να κατανοήσει πως ένας χωρισμός δεν σημαίνει πως θα μείνει μόνο. Με την βοήθεια, ίσως, ενός ειδικού ψυχικής υγείας θα πιστέψει στον εαυτό του και θα ανασυσταθεί η καταρρακωμένη αυτοεκτίμηση του, την οποία προσπαθεί, μάταια, να αυξήσει μέσω της τοξικής σχέσης. Με το να μείνει μόνο και να σκεφθεί τα δικά του άλυτα εσωτερικά προβλήματα θα μπορέσει να βρει τον κατάλληλο για αυτόν σύντροφο και να τερματίσει το εκμαθημένο μοτίβο των τοξικών σχέσεων και συμπεριφορών.
Ακόμη, τα άτομα μη-ασφαλούς τύπου δεσμού, χαρακτηρίζονται από χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης. Νιώθουν ότι δεν αξίζουν την αγάπη και την φροντίδα, με αποτέλεσμα να επιμένουν σε μια τοξική σχέση και να αποδέχονται κάθε είδους συμπεριφορά από τον σύντροφό τους. Η αντιμετώπιση των θεμάτων αυτοεκτίμησης χρειάζεται ψυχοθεραπεία και ομαδικά προγράμματα αυτοβοήθειας, ώστε να καταφέρει το άτομο να αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του.
Ένας ακόμα παράγοντας, που διατηρεί τις τοξικές σχέσεις είναι η έντονη εξάρτηση του ενός ατόμου από το άλλο.
Όταν λοιπόν αντιληφθεί κανείς την έντονη εξάρτηση του από μια σχέση χρειάζεται να επικεντρωθεί σε νέες θετικές ασχολίες και ενδιαφέροντα. Κάτι τέτοιο μπορεί να είναι η δουλεία του, ένα νέο χόμπι, ασχολίες που θα βοηθήσουν στο να πάψει να ξοδεύει όλη την ενέργεια του στην σχέση, αλλά και να σκεφτεί αν πραγματικά είναι ευτυχισμένος από αυτή την σχέση.
Τέλος, η επιμονή σε μια τοξική σχέση οφείλεται στην δυσκολία να αποδεχτεί το άτομο την αλλαγή. Είναι σημαντικό, το άτομο να μην σκέφτεται, πριν το δοκιμάσει, την καθημερινότητα του χωρίς τον σύντροφό του καθώς είναι σίγουρο πως αυτό θα του αυξήσει το άγχος και τον φόβο για μια αλλαγή στην ζωή του, ακόμη και αν είναι προς το καλύτερο.
Συμπερασματικά, φαίνεται πως οι τοξικές σχέσεις ακολουθούν έναν φαύλο κύκλο, τον οποίο καθένας μπορεί να αλλάξει αναζητώντας τα βαθύτερα αίτια που τον κάνουν να εμπλέκεται σε τέτοιου είδους σχέσεις. Η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας θα βοηθήσει σε αυτή την αλλαγή και θα οδηγήσει στην θέσπιση διαφορετικών κριτηρίων επιλογής συντρόφων, απαλλαγμένων από ανεπίλυτα τραύματα του παρελθόντος.
Βιβλιογραφία:
- Βάθης, Α., 2022. Η προσκόλληση καθορίζει τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Therapia.gr. Διαθέσιμο στη:Link [Ανακτήθηκε 1 Οκτωβρίου 2022].
- Βάρβογλη, Λ., 2020. 5 λόγοι για τους οποίους μένεις σε μια τοξική σχέση και πως να απομακρυνθείς. ThriveGlobal. Διαθέσιμο στη:Link [Ανακτήθηκε 1 Οκτωβρίου 2022].
- Δημοπούλου, Μ., (2011). Το ψυχοδυναμικό/ψυχοκοινωνικό μοντέλο: Θεωρητικές επισημάνσεις. Μεθοδολογία Κοινωνικής Εργασίας: Μοντέλα παρέμβασης(σσ.286-288). Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.
- Μιχαλόπουλος, Ε., 2022. Γιατί τις περισσότερες φορές οι ερωτικές σχέσεις αποτυγχάνουν;. Ψυχο-γραφήματα. Διαθέσιμο στη:Link [Ανακτήθηκε 1 Οκτωβρίου 2022].
- Στυλιανού, Χ., 2022. Μήπως ευθύνονται οι γονείς μας για τις τοξικές ερωτικές μας σχέσεις:. OLAFAQ. Διαθέσιμο στη:Link [Ανακτήθηκε 1 Οκτωβρίου 2022].
- Οι εικόνες ανακτήθηκαν από: https://pixabay.com/el/
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Γιατί νιώθεις ανασφάλεια στις ερωτικές σου σχέσεις;
