Είχατε αναρωτηθεί ποτέ πως οι έννοιες του άγχους και του stress, τις οποίες οι περισσότεροι έχουμε την τάση να ταυτίζουμε, δεν είναι συνώνυμες αλλά διαφορετικές πηγάζοντας η μία από την άλλη;
Αναμφίβολα, ο καθένας από εμάς έχει έρθει αντιμέτωπος με στρεσογόνες καταστάσεις στη ζωή του κι έχει κληθεί να διαχειριστεί τα διάφορα συμπτώματα του stress στον οργανισμό του. Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε τί είναι το stress: μια φυσιολογική σωματική και ψυχική αντίδραση του οργανισμού, όταν αυτός έρχεται αντιμέτωπος με απαιτητικές ή/και πρωτόγνωρες καταστάσεις ή με κάποια απειλή, δημιουργώντας στο άτομο την εντύπωση ότι ξεπερνιούνται οι δυνατότητές του να τις αντιμετωπίσει.
Υπό την έννοια αυτή, όταν καλούμαστε να διαχειριστούμε καταστάσεις που μας στρεσάρουν και μας αγχώνουν, το σώμα βιώνει ένταση και ο εγκέφαλός μας πυροδοτείται αυτόματα από πολλές σκέψεις, οι οποίες τις περισσότερες φορές έχουν αρνητικό πρόσημο. Τέτοιες σκέψεις μπορεί να είναι: ”Δεν είμαι αρκετά καλός/ή για να το κάνω”, ”Δεν είμαι έτοιμος/η να το διαχειριστώ”, ή ”Δεν μπορώ να το κάνω” κ.λπ., οι οποίες δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερη ανασφάλεια και ένταση στο άτομο. Με πιο απλά λόγια, μπορούμε να ερμηνεύσουμε το stress και ως διατάραξη της εσωτερικής μας ηρεμίας λόγω εξωτερικών στρεσογόνων παραγόντων, οι οποίοι μας ταράζουν.
Αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες, μπορεί να είναι 4 ειδών:
1)Οι βραχυπρόθεσμοι και οξείς στρεσογόνοι παράγοντες, οι οποίοι είναι χρονικά περιορισμένοι, με την έννοια ότι τα επίπεδα του stress είναι πολύ έντονα και υψηλά αλλά για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στην περίπτωση αυτή, είναι το stress που βιώνει ένας ασθενής πριν από μία αναμενόμενη χειρουργική επέμβαση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μόλις περάσει το γεγονός που μας δημιουργεί αναστάτωση (π.χ. το χειρουργείο), τα επίπεδα ορμονών του stress αποκαθίστανται στα φυσιολογικά και ο οργανισμός επανέρχεται σε κατάσταση ηρεμίας.
2)Οι χρόνιοι/μακροπρόθεσμοι στρεσογόνοι παράγοντες, οι οποίοι με τη σειρά τους διακρίνονται σε:
α) χρόνιους διακοπτόμενους, όπως είναι για παράδειγμα οι φιλονικίες με πρόσωπα του οικείου περιβάλλοντος ή η περίοδος των εξετάσεων, και σε
β) χρόνιους συνεχόμενους, όπως είναι για παράδειγμα μία μόνιμη αναπηρία. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ο οποίος περιλαμβάνει έντονες συνθήκες εργασίας, μακροπρόθεσμα προβλήματα στις σχέσεις, επίμονες οικονομικές ανησυχίες κλπ., είναι ο νούμερο ένα παράγοντας για τη δημιουργία του χρόνιου stress.
3) Οι καθημερινοί στρεσογόνοι παράγοντες, οι οποίοι συμβαίνουν σε μεγάλη συχνότητα και δεν έχουν μεγάλη διάρκεια. Στην καθημερινότητά μας λαμβάνουν χώρα διάφορες καθημερινές δυσκολίες, μικροπροβλήματα και ενοχλητικά γεγονότα, που μακροπρόθεσμα εάν συσσωρευτούν, ασκούν αρνητική αθροιστική επίδραση στην υγεία. Θέλοντας και μη, αυτοί οι καθημερινοί στρεσογόνοι παράγοντες πάντα θα απαιτούν από μέρος μας κάποιου βαθμού προσαρμογή στην κατάσταση που προκύπτει. Τέλος,
4) οι προκαλούμενοι από σοβαρές αλλαγές στρεσογόνοι παράγοντες, που αφορούν γεγονότα που αλλάζουν τη ζωή του ατόμου, μεταβάλλοντας έτσι τον τρόπο ζωής του και απαιτούν προσαρμογή σημαντικού βαθμού στην νέα κατάσταση που δημιουργείται προκειμένου να μπορέσει να ανταπεξέλθει. Παραδείγματα τέτοιων γεγονότων μπορεί να είναι ο γάμος, το διαζύγιο, ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, η μετακόμιση σε άλλη πόλη ή χώρα, η απώλεια εργασίας κ.λπ.
Διάβασε επίσης:
Ψtalk: “Πώς να διαχειριστώ το άγχος για τις Πανελλήνιες εξετάσεις;”
Όπως ήδη αναφέραμε, όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε για το stress. Όμως, αυτό που οι περισσότεροι δε γνωρίζουν, είναι πως το stress με το άγχος δεν είναι δύο όροι συνώνυμοι μεταξύ τους άλλα δύο όροι αλληλένδετοι, με την έννοια ότι ο ένας είναι αποτέλεσμα του άλλου. Στην καθημερινότητά μας ωστόσο, χρησιμοποιούμε την έννοια του άγχους και την έννοια του stress για να αναφερθούμε στο ίδιο πράγμα.
Πάμε λοιπόν να δούμε τις βασικές διαφορές ανάμεσα στο άγχος και το stress: Σε αντίθεση με το stress, το άγχος σχετίζεται περισσότερο με δυσάρεστες συναισθηματικά καταστάσεις που περιλαμβάνουν αισθήματα ανησυχίας και αναστάτωσης καθώς και αισθήματα φόβου ή ακόμα και τρόμου. Όταν μιλάμε για άγχος, αναφερόμαστε στην αντίδραση του οργανισμού μας σε έναν ”κίνδυνο” που η πηγή προέλευσής του είναι σχεδόν άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη. Αντίθετα, όταν κάνουμε λόγο για stress, επειδή οι στρεσογόνοι παράγοντες που το προκαλούν είναι ως επί το πλείστον εξωτερικοί, τις περισσότερες φορές έχουμε επίγνωση του ποιοι είναι και από τί προκαλούνται. Με πιο απλά λόγια επομένως, το άγχος είναι μια εσωτερική κατάσταση, ενώ το stress εξωτερική. Τέλος, ακριβώς επειδή το άγχος είναι εσωτερικό, θεωρείται φυσιολογικό στοιχείο της αναπτυξιακής μας πορείας και παράλληλα λειτουργικό συναίσθημα καθώς σε φυσιολογικά πλαίσια (παραγωγικό άγχος), μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, θέτοντας τον οργανισμό σε κατάσταση ετοιμότητας. Στον αντίποδα ωστόσο, υπάρχει και το παθολογικό άγχος, το οποίο είναι υπεύθυνο για την δημιουργία των αγχωδών διαταραχών. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο βιώνει υπερβολικό άγχος το οποίο είναι δυσανάλογο με το ερέθισμα που το προκαλεί, προκαλώντας του παράλογο φόβο. Το stress από την άλλη όπως είδαμε, διαταράσσει την εσωτερική ηρεμία του ατόμου, δημιουργώντας σύγχυση και ένταση.
Για να γίνουν καλύτερα αντιληπτές οι διαφορές, θα τις προσεγγίσουμε μέσα από το εξής παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι είμαστε μαθητές της 3ης λυκείου και προετοιμαζόμαστε για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Οι πανελλήνιες είναι ένας εξωτερικός παράγοντας που μας δημιουργεί έντονο stress, καθώς γνωρίζουμε πως όλα πλέον θα είναι πιο απαιτητικά κι εμείς θα πρέπει να ανταποκριθούμε στο μέγιστο. Το stress με τη σειρά του, θα ενεργοποιήσει και το λειτουργικό συναίσθημα του άγχους στον οργανισμό μας, θέτοντάς μας σε ετοιμότητα προκειμένου να μπορέσουμε να διαχειριστούμε τον στρεσογόνο παράγοντα. Έτσι, ξεκινάμε την προετοιμασία, διαβάζουμε καθημερινά και μεθοδικά, κάνουμε τα φροντιστήρια και τα μαθήματά μας, ελέγχουμε τις γνώσεις μας μέσω συχνών διαγωνισμάτων και κάπως έτσι θα κυλήσει όλη η χρονιά μέχρι να δώσουμε πανελλαδικές. Στην περίπτωση αυτή, το άγχος που έχουμε είναι παραγωγικό καθώς μας βοηθάει και μας δίνει κίνητρο να προσπαθήσουμε και να γινόμαστε κάθε φορά όλο και καλύτεροι. Υπάρχουν και περιπτώσεις όμως, που ενώ ο στρεσογόνος παράγοντας είναι ο ίδιος, το άγχος μας είναι διαφορετικό, πιο έντονο, πιο δυσλειτουργικό και μας προκαλεί ανασφάλεια και φόβο. Όταν έρχεται η ώρα να εξεταστούμε σε ένα ή περισσότερα κεφάλαια ενός μαθήματος, η ιδέα της εξέτασης μας τρομάζει, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε πως δε τα ξέρουμε, πως δεν θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στην εξέταση ή μας πιάνει πανικός για την ενδεχόμενη αποτυχία κ.λπ. Η πηγή του άγχους στην περίπτωση αυτή είναι αδιευκρίνιστη δεδομένου ότι έχουμε διαβάσει και είμαστε απόλυτα προετοιμασμένοι για αυτήν την εξέταση. Το άγχος μας δηλαδή είναι εντελώς δυσανάλογο του ερεθίσματος (διαγώνισμα) που το προκαλεί. Κάπως έτσι, το άγχος μπορεί να καταλήξει να είναι παθολογικό και να μας επηρεάσει ή και να μας απομακρύνει από τον στόχο μας.
Όπως έχει πει και ο Hans Selye:
Δεν είναι το stress αυτό που μας σκοτώνει αλλά η αντίδρασή μας σε αυτό.
Το άγχος και το stress είναι αναπόφευκτα. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει βιώσει έστω και μία φορά στη ζωή του μία στρεσογόνο κατάσταση, η οποία να μην του έχει δημιουργήσει ένα αίσθημα δυσφορίας, κάνοντάς τον να νιώθει ότι δε μπορεί να τη διαχειριστεί. Το να βιώνει κανείς stress και άγχος δεν είναι ούτε κακό ούτε αφύσικο. Είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό να συμβαίνει. Και συμβαίνει καθημερινά, προκαλούμενο από πολλές και διαφορετικές αιτίες. Το πρόβλημα ξεκινά όταν κάποιο από τα δύο αρχίζει να γίνεται υπερβολικά έντονο, καθιστώντας το άτομο δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του. Όταν ασκεί τέτοια πίεση στο άτομο που παρατηρεί αλλαγές στις συνήθειες του, στις συμπεριφορές του και στο σώμα του. Πάντα πρέπει να θυμόμαστε πως το σώμα μας μιλάει. Όταν η εσωτερική μας ισορροπία διαταράσσεται και η ψυχική μας ηρεμία κλονίζεται, οι επιπτώσεις θα φανούν στο σώμα. Πάντα πρέπει να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας πως σε καταστάσεις που νιώθουμε να ”πνιγόμαστε”, η βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας είναι μια πολύ βοηθητική λύση, καθώς εκείνος θα μπορέσει να μας κατευθύνει ανάλογα, δίνοντας μας τα απαραίτητα «εφόδια», με τη βοήθεια των οποίων θα καταφέρουμε να βρούμε και πάλι τις ισορροπίες μας. Η ψυχική μας υγεία πρέπει να είναι προτεραιότητά μας!
Βιβλιογραφία:
Carlie L., Cooper, & Rachel D., Cooper, & Lynn H., Eaker. (2002). Ζώντας με Στρες. Αθήνα, Επιστημονικές Εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.
Photo by Luis Villasmil on unsplash.com
